Pesse, Hervormde kerk
Links: ansichtkaart
Provinciale
Drentsche en Asser courant 23-03-1865
1871:
De kerk is gebouwd in 1871.
Sinds
1867 werd er in de openbare lagere school ''gepredikt door evangelisten zich
noemende: vrienden der waarheid''. (Voorlopers van de huidige ''waarheidsvrienden'').
In een bewaard gebleven krantenartikel wordt gevraagd of zij van plan zijn een
kerk van de afgescheidenen te stichten of een hervormde kerk met eventueel een
orthodoxe voorganger. Het antwoord is niet bekend, maar een dorpsbewoner schenkt
een hectare grond waarop een kerkgebouw gebouwd kan worden.
Op 8 oktober 1870
gaf het classicale bestuur zijn fiat. 25 maart 1871 volgde de aanbesteding van
de bouw van de kerk en pastorie ten huize van B. Oldenijens te Pesse. Aannemer
Van der Veen uit Meppel was de laagste inschrijver voor ƒ 9.673, —.
Na een strijd tussen de kerk te Ruinen en commissieleden
van Pesse werd op 26 november 1871 de nieuwe kerk in Pesse door consulent ds. J.J. Damsté uit Ruinen ingewijd.
Ds. Damsté preekt over Haggaï 2 : 10:
De toekomstige heerlijkheid van dit huis zal groter zijn don de vorige, zegt de
Heere der Heerscharen; op deze plaats zal Ik heil geven, luidt het woord van de
Heere der Heerscharen''. (08)
Provinciale
Drentsche en Asser courant 25-11-1880
1896: H.J. Wever
krijgt van A. Smit 30 gulden voor het
voorlezen en zingen in de kerk. (12)
1900: In de kerkenraadsvergadering van
7 december komt de herbenoeming van
de voorzanger aan de orde omdat de benoemingstermijn van drie jaar vertreken is.
Besloten wordt de periode in te korten tot 1 jaar. H.J. Wever wordt voor het
jaar 1901 jaar benoemd. (13)
1901: 6
december Verzoekschrift van de kerkenraad inhoudende dat m.i.v. 1 januari 1902
geen voorzanger is benoemd en daaraan gekoppeld het verzoek tegen die datum tot
organist te benoemen G. Blanken op een jaarwedde van ƒ 50, - . Dit wordt
behandeld op een gecombineerde vergadering van kerkvoogden en notabelen den 16
december 1901. Besloten wordt G. Blanken voor een jaar te benoemen op nader te
bepalen voorwaarden en salaris.
Ondertussen had ds. Saraber voor een orgel
gezorgd. (08)
1907: 30 oktober Ds.
Saraber bezoekt de kerkenraadsvergadering met het voorstel voor ƒ 25, - het
orgel over te dragen aan de kerkvoogdij zodat deze dan eigenaar is.
1911:
Het Orgel 1911 juni
1919: In de kerkenraadsvergadering van
9 april staat het volgende over het
nieuwe orgel: 'Een der aanwezigen brengt thans de kwestie van het kerkorgel, dat
zeer onwelluiden is, ter sprake. Een orgelmaker, op verzoek van kerkvoogden
overgekomen, had geconstateerd dat een afdoende reparatie op f 500,- zou komen
te staan. De vergadering is overtuigd van de wenschelijkheid om tot de aankoop
van een nieuw orgel over te gaan. De predikant zal hierover spreken met den
president kerkvoogd. Het wordt raadzaam geacht de gemeente te bewegen een som
beijeen te brengen waarnaar de predikant zal beproeven ook in Hoogeveen
geldelijke hulp te krijgen'. (14)
Uit de kerkvoogdij-notulen
van 1919,
geciteerd in de Waarheidsvriend
22 augustus: Een handelaar in orgels was overgekomen uit Kampen (GJP: Proper?) om
alhier een orgel te verkopen. Na wat over en weer gepraat wordt de koop gesloten
op de volgende voorwaarden: koopprijs van het orgel met 10 jaar garantie is ƒ
427, 50, waarvan ƒ 300, - contant en het overige binnen een jaar na levering.
Het oude orgel ontvangt de fabrikant in ruil toe op het nieuwe orgel.
23
september: Het aangekochte orgel bevalt niet. De leverancier komt uit Kampen
over om te onderhandelen over een ander orgel dat hier beter zal voldoen.
Dit gebruikte orgel staat in Heemse. Daar had men dit orgel over. Dit orgel werd
in 1807
aan Heemse geschonken. Pesse kan dit orgel kopen maar
moet bij een eventuele verkoop de eerste koop aan Heemse gunnen. (In 1960 gaat dit
orgel dan ook weer terug naar Heemse). De orgelmaker zou schrijven wanneer het
orgel beschikbaar
was. Bij stemming wordt een tweetal daarvoor benoemd.
zouden een paar kerkvoogden overkomen naar Kampen om het orgel eerst te
zien en te horen.
Boekzaal der Geleerde wereld 1807
Als dispositie geeft de Boekzaal (01):
Linkerzijde |
|
Regterzijde |
|
Octaaf |
2' |
Praestant |
4' |
Fluit doux |
4' |
Bourdon |
8' |
Cromhoorn |
8' bas |
Fluittraver |
8' discant |
Cromhoorn |
8' discant |
Quinte |
3' |
Mixtuur |
4 (voet)" |
|
|
J. de Koff plaatst het door G.H. Quellhorst in 1807
voor de Hervormde kerk van Heemse gebouwde orgel in Pesse. (02)
Het instrument werd in 1807 geschonken door
Clara Feyoena van Sytzema. Het orgel werd te Heemse op 17-7-1807 ingewijd en
daarbij bespeeld door de "Examinator, den Wel Eerw. Heer P.A. Schultz, Rector te Bentheim". (01)
Te Heemse plaatst J. de Koff een nieuw orgel (03).
Dispositie van het orgel na plaatsing te Pesse:
Prestant |
8' |
Holpijp |
8' |
Voix Celeste |
8' |
Viola |
8' |
Octaaf |
4' |
Fluit Harmonique |
4' |
Octaaf |
2' |
Calcant |
|
Uit de kerkvoogdij-notulen van 1919,
geciteerd in de Waarheidsvriend
23
december: Er wordt instructie opgemaakt voor de orgelpomper.(08)
17 oktober 1919
Weekblad van de Nederlandse hervormde kerk: 'PESSE (classis Meppel). Zondag j.l. was
voor onze Gemeente een feestdag bij uitnemendheid. De lang gekoesterde wensch,
een welluidend, degelijk kerkorgel te mogen bezitten, kwam toen in vervulling. Het „Geloofd zij God”, de grondtoon der prediking van dien dag, vond weerklank
in aller hart. Ds. Westenburg herdacht met dankbaarheid, hoe de Gemeente zelve
een behoorlijke som had bijeengebracht, maar ook uit andere oorden des lands op
verrassende wijze was geholpen.
Vol en krachtig steeg het „Wij loven U, o God,
wij prijzen Uwen naam”, het eerste lied, dat onder begeleiding van het
orgel gezongen werd, uit de Gemeente op. Ten slotte werden tot den heer De Koff, den bekenden kerkorgelfabrikant te Utrecht
en den heer Van Lankeren, student te Groningen, die de Gemeente door zijn schoon
spel had geboeid, woorden van hulde en dank gesproken.'
Het Orgel 1919
oktober
1925 28 oktober: Vergoeding
orgelblaastrapper: ƒ 20, - per jaar. Dit werd dhr. Okken, de schaapherder.
(08)
In de kerkenraadsvergadering van
2 december werd besloten de
vervolgbundel van de evangelische gezangen in te voeren.
1932:
Op 8 september schrijft de organist
een kwitantie dat hij 75 gulden heeft gekregen voor een jaar orgelspelen. (12)
1936: In Heemse zijn plannen
om het orgel weer terug te halen.
Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 05-09-1936 Klik op de afbeelding
voor een vergroting
1938: Op 14 mei krijgt orgelmaker
Ruijf uit Dedemsvaart 85 gulden uitbetaald voor de restauratie van het orgel
begin mei. Ruijf geeft op de reparatie 1 jaar garantie met uitzondering van de
blaasbalg.
Klik op de afbeelding voor een vergroting
Vanaf 1941 een
jaarlijks contract met dhr. Ruif voor ƒ 15, - . (08)
1941: 5 september: Nieuwe blaasbalg kost ƒ 100, - . Een
elektrische (automatische) kost ƒ 290, - .
3 december: Blaasbalgtrapper J.
Okken krijgt ƒ5, - meer. Wordt dan ƒ 55, - per jaar. (08)
1959:
De kerkvoogdij van Pesse vraagt via
hun predikant A. van Ginkel op 12 september advies aan de Hervormde Orgelcommissie voor restauratie of vernieuwing
van het orgel. Men is bekend met het feit dat een advies f 45,- kost. Het
antwoord volgt al op 16 september. Dhr. Cor Edskes zal langs komen voor een
onderzoek. Dit kan even op zich laten wachten vanwege drukke werkzaamheden. (10)
1960:
Op 1 december stuurt Reil een offerte voor een nieuw orgel op basis
van een bezoek van de intonateur van Reil dhr. Logtenberg. Voor deze kerkzaal
met een goede akoestiek is een orgel met minimaal 9 stemmen op 2 manualen en
pedaal. De kosten van dit instrument bedragen HFl 20.560,= Ook schetst hij een
paar uitbreidingsmogelijkheden en de kosten daarvan. Hij wijst op het orgel dat
ze op dit moment bouwen voor de Christelijk
Gereformeerde kerk in Hoogeveen. (07)
In de kasboeken zijn vanaf 1960
ontvangsten te vinden voor het orgelfonds. (15)
1961: In februari 1961 verschijnt het
onderzoekrapport. Men
constateert dat het orgel uit een aander kerkgebouw afkomstig is en dat het het
begin van de 19e eeuw stamt. Bij de overplaatsing naar Pesse is het ingrijpend
gewijzigd.
De dispositie wordt als volgt vermeld:
Prestant |
8' |
Holfluit |
8' |
Voix Celeste |
8' |
Viola |
8' |
Praestant |
4' |
Flûte Harmonique |
4' |
Octaaf |
2' |
Calcant |
|
Manuaal: C-f'''. Geen pedaalklavier. Oorspronkelijk ontbrak groot Cis.
De
windlade is in zeer slechte staat. Veel door- en bijspraak. Lijmnaden losgelaten
en windlade-oppervalk, slepen en pijpstokken zijn niet meer vlak.
De twee
keilbalgen vertonen ernstige lekkage.
Pijpwerk is in slechte staat met veel
beschadigingen. Veel nieuw pijpwerk van zink. Veel kernsteken. Intonatie is
buitengewoon slecht.
De mechaniek is op de draaipunten uitgesleten.
Oorspronkelijk beleg vervangen door celluloid.
De orgelkas is in de loop der
tijd gewijzigd met slecht materiaal. Ook is houtworm aangetroffen.
Geadviseerd wordt om het orgel niet te restaureren en een nieuw orgelpositief
aan te schaffen. met 5 registers. De kosten worden geschat op f 12.500,-
Op
23 augustus vraagt de orgelcommissie
of de kerkvoogdij al een beslissing heeft genomen. (10)
1962: Op 13 juni meldt de predikant A.J. de Bis dat er nog
geen beslissing omtrent aanschaf is genomen. Vermoedelijk wordt een orgel van
Flentrop aangeschaft. Ds. A. van Ginkel is 2 jaar geleden al vertrokken. (10)
1963: Nieuw orgel door Flentrop.
Kosten ƒ 35.000,-
In de kerkenraadsvergadering van
28 maart is de kerkenraad blij
verrast dat het nieuwe orgel spoedig geplaatst kan worden. Hopelijk is het dat
met Pinksteren in gebruik. (14)
Uit een aantal
antwoordbrieven op een uitnodiging
om de ingebruikname van het orgel bij te wonen blijkt dat de ingebruikname
plaats vond op vrijdag 24 mei. (11)
In de
kerkenraadsvergadering van 25 juli
wordt gezegd dat het nieuwe orgel f 14.000,- kost. Het geld is bijna bij elkaar.
Op 30 december wordt geconstateerd dat het orgelfonds geheel gevuld is. Er dient
een ander doel gezocht te worden.(14)
Het oude orgel gaat weer terug naar Heemse en wordt opgeslagen bij particulieren.
Later wordt het geplaatst als koororgel in de Hervormde kerk van Lochem.
Foto's Geert Jan
Pottjewijd
Dispositie:
Manuaal
|
|
Pedaal
|
Holpijp
|
8' /d
|
C-d1
|
Roerfluit
|
4' b/d
|
|
Prestant
|
4'
|
|
Octaaf
|
2'
|
|
Sesquialter
|
II
|
|
Mixtuur
|
II
|
|
rechts: foto Geert Jan Pottjewijd
Foto: Geert Jan Pottjewijd
198x:
Restauratie van het orgel? Zie onderstaand krantenbericht
Meppeler Courant
1989-07-26
2015:
De Gereformeerde Kerk en de Hervomde Kerk in Pesse worden samengevoegd. Eerst wordt geprobeerd de oudste kerk
te verkopen.
Bericht uit het Dagblad van het Noorden van 29 september 2015
2017: De kerk is inmiddels verkocht.
2019: Het orgel
uit Pesse is door Flentrop geplaatst in Castromonte, Spanje (09)
https://www.elnortedecastilla.es/
(2020-09-23)
Bronvermelding:
- Boekzaal 1807, 2e deel, blz. 224-227
- Hierover schrijft Seerp Anema in "Een
vergeten dichteres uit de achttiende eeuw", Amsterdam 1921. blz. 2 "Op last
van Kerkvoogden weggebroken. Mijn pogingen het daar te behouden, liepen, helaas, op niets
uit." Hij bezocht Heemse, kerk en orgel in 1917, in de nazomer. In dit boek komen
een foto voor van Clara Feyoena van Sytzema en van het orgel, zoals het toen nog te zien
was. Op blz. 171 zegt hij nog: "Hoe zal ik de daad der kerkvoogdij qualificeren,
die in 1918, geheel onnodig, die hand tussen haar (C.F.v.Sytzema) en 't heden heeft
weggebroken en verkwanseld?" Waaruit op te maken zou zijn dat het orgel in 1918
verdween.
- Het organistenblad juli 1918
vermeldt de nieuwbouw van een orgel door de orgelmaker J. de Koff.
- www:
http://reliwiki.nl/index.php/Pesse,_Hoogeveenseweg_42_-_Voorhofkerk
- www:
http://reliwiki.nl/index.php/Lochem,_Markt_2_-_Grote_of_St._Gudulakerk
- www:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Clara_Feyoena_van_Raesfelt-van_Sytzama
- Archief Reil
- Tijdschrift: De Waarheidsvriend, 5 februari 1998 , pag.
11
- www:
https://www.flentrop.nl/orgelbouw/pesse_herv.html (2020-09-23)
- Archief lambert Erné Universiteit Utrecht
- Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente
Pesse 6 kerkenraad Ingekomen stukken 1950-1967
- Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente
Pesse 48 erkvoogdij Nota's bij de rekeningen; 1894-1899, 1903-1906 en
1932-1938
- Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente
Pesse 1 Kerkenraad Notulen 1871-1915
- Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente
Pesse 2 Kerkenraad Notulen 1915-1969
- Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente
Pesse 50 Kasboek; 1959-1972
Situatie te Lochem
Reformatorisch
Dagblad 12 februari 1983 Lochems Grote Kerk kreeg historisch koororgel
Achterhoekse orgels (II)
In de afgelopen jaren zijn relatief veel kerken
overgegaan tot aanschaffing van een koororgel. In de rij van deze kerken heeft
zich onlangs ook de fraai gerestaureerde Grote- of Gudulakerk van het oude
stadje Lochem gevoegd, het stadje dat dit jaar evenals EIburg, Arnhem en Grave,
zijn 750-jarig bestaan hoopt te vieren.
De kerkmuziek wordt in de Grote Kerk
van Lochem op hoog niveau beoefend en in het kader hiervan was een koororgel dan
ook onontbeerlijk. Dat men een historisch koororgel heeft weten te bemachtigen
en heeft kunnen plaatsen, is alleen al in het kader van ons nationale orgelbezit
van groot belang. De belangrijkheid van dit koororgel zit mede hierin dat het
van oorsprong een werkstuk is van de bekwame orgelmaker G. H. Quellhorst,
destijds nog wonende in Neuenhaus in de Graafschap Bentheim, ook de bouwer van
het fraaie orgel in de Grote- of St.-Nicolaaskerk te Elburg, het orgel in de
Bethlehemkerk te Zwolle en het orgel zoals dat thans staat in de kerk van de
Geref. Gemeente te Utrecht.
Drie orgels die merkwaardigerwijs thans alle
worden gerestaureerd en binnenkort gereed zullen komen.
Het koororgel zoals
dat thans staat opgesteld werd oorspronkelijk gebouwd door Quellhorst voor de
Hervormde Kerk van Heemse zoals de „Boekzaal der Geleerde Wereld" aldus meldt: „Heemse,
den 24 Juny 1807: Dit orgel is op edelmoedige en weldadige wijs uit Liefde en (ter)
opluistering voor de „Godsdienst, tot verfraaiing van ons Bedehuis alsmede, tot
verbetering van het gemeenschappelijk Psalm- en Evangeliezang, door de Hoog
Welgeb. Vrouw, Baronesse, Douairiere C. F. van Raasfelt, geboren van Sytzama en
vrouw van Heemse, aan onze kerk geschonken: gemaakt door den, in dit vak
doorkundigen G. . H. Quellhorst, orgelmaker te Nieuwenhuis, in het Graafschap
Bentheim en zoo vervaardigd, dat hetzelve de goedkeuring van kunstkenners
volkomen wegdraagt".
Dispositie
Toen het gereed was bezat het orgel de
navolgende dispositie en het is wel leuk even door te geven hoe men dat toen
noteerde:
Slinkerzijde: Octaaf 2 voet, Fluitdoux 4 voet, Mixtuur 4 voet (moet
zijn: 4 sterk), Cromhoorn 8 voet; Bas en Cromhoorn 8 voet Discant.
Tregterzijde: Prestant 4 voet, Bourdon 8 voet, Fluittravers 8 voet Discant,
Quinte 3 voet.
Tot ongeveer 1919 heeft het dienst gedaan in Heemse waarna het
werd geplaatst in de Hervormde Kerk van Pesse (Drenthe). Hier heeft het gestaan
tot ongeveer 1962. Merkwaardig is het dat men over de tussinliggende lotgevallen
van dit orgel niets heeft kunnen vinden, ondanks de intensieve naspeuringen die
de orgeldeskundige J. Legêne, als adviseur bij de bouw van het koororgel in
Lochem betrokken, heeft uitgevoerd. Toen men dit orgel voor Lochems kerk had
aangekocht was het helaas niet meer compleet. Zo waren de Cromhoorn en de
Fluittravers verdwenen terwijl pijpen van de Mixtuur o.a. in de Octaaf 2' waren
opgenomen. Herstel hiervan was dus niet zo moeilijk. Omdat er van Quellhorst
geen Cromhoorn meer bekend was, heeft men de Dulciaan 8'' van het Elburger orgel
gekopieerd en ook naar het voorbeeld van de registeropschriften bij genoemd
orgel in verkleinde vorm de registerbordjes gemaakt. Bij de bouw en
reconstructie van dit orgel kwamen nog enkele opzienbarende zaken te voorschijn.
Zo ontdekte men dat de windlade geen plaats bezat voor de cis, maar die toets
zat wel op het oude klavier. Bovendien hebben de registerstrekkers nooit ter
weerszijden van het klavier geze, ten zoals de hierboven vermelde „Boekzaal"
aangeeft.
Al met al wekt dit orgeltje wel het vermoeden dat het uit bestaande
delen is samengesteld al was het pijpwerk in 1807 stellig wel nieuw, met
uitzondering van de Quint 3' die veel inscripties bevat en ongetwijfeld van nog
oudere datum is.
Het is verheugend dat dit fijn klinkende instrumentje, op
vakkundige wijze hersteld en gerestaureerd door de orgelmakerij Flentrop uit
Zaandam, zo''n bijzonder goede plek heeft gevonden in de Grote Kerk van Lochem.
De dispositie luidt: Prestant 4', Holpijp 8', Fluittravers diskant 8', Quinte
3', Gedektfluit 4', Octaaf 2', Mixtuur 4 sterk. Kromhoorn 8 gehalveerd.
Het orgel nu te
Lochem (05)
Clara Feyoena van Raesfelt-van Sytzama (Friens, 5 april 1729
- Heemse, 1 september 1807)
Info:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Clara_Feyoena_van_Raesfelt-van_Sytzama