Jan Proper (1853-1922)Jan Proper (1853-1922)
Bron: Orgels en organisten in Kampen door W.D. van der Kleij en W.H. Zwart
Jan Proper was evenals zijn oom Zwier van Dijk orgelmaker en organist. Hij werd geboren op 1O december 1853 te Heerde als zoon van Derk Proper, huisschilder en Teuntje Veenhuizen. Te Oene werd in 1852 een orgel geplaatst. Als organisten werden genoemd Derk Proper en Gerardus Veenhuizen uit Heerde. Hiermede werden de vader en een oom van Jan Proper bedoeld. Zijn belangstelling voor orgels had hij dus niet van vreemden. (1) Op 29 mei 1871 vertrok hij naar Kampen waar hij organist werd van de gemeente van Derk Hoksbergen. In 1872 werd hij organist van de Gereformeerde Burgwalkerk. Hij trouwde op 20 mei 1886 te Kampen met Annegien Hoksbergen geboren te Kampen op 9 oktober 1861, dochter van Derk Hoksbergen en Aalije Netjes. (2) Hij kreeg vier kinderen, waarvan alleen zijn oudste zoon Dirk Jan Proper, geboren te Kampen op 31 augustus 1887 in leven bleef. (3) Zwier van Dijk was getrouwd met Elsjen Proper, een zuster van Derk Proper, Jan Propers vader. Jan Proper genoot dus bij zijn oom te Kampen voorrang voor werk. Of hij echter al meteen in diens orgelmakerij te werk gesteld werd is niet zeker. In 1871 en 1872 noemt hij zich schrijnwerkersknecht, bij zijn huwelijk in 1886 heet hij orgelmaker. Hij zal wel eerst als meubelmaker bij zijn oom in dienst gekomen zijn en daar het vak van zijn oom geleerd hebben. Hoe hun verhouding precies was is niet duidelijk. Vreemd is echter dat nog in 1885 zijn oom weigerde om samen met hem in een dankbetuigingsadvertentie genoemd te worden (4) In 1886 trad hij als zelfstandig orgelmaker op. Ook voordien werd zijn naam als orgelmaker genoemd. Toch zal hij wel met zijn oom geassocieerd geweest zijn. In 1886 had hij 7 loopjongens. Zijn eerste orgel onder eigen naam was dat van de Gereformeerde Kerk te Zierikzee in 1887. In datzelfde jaar plaatste hij een advertentie in De Bazuin, waarin hij zich als orgelmaker en leverancier van harmoniums aanbeval. Pas in 1895 na de dood van zijn oom in 1894 adverteerde hij in Het Orgel. Als meubelmaker werkte toen al bij hem Jacob van Loghem. (5) Na het overlijden van zijn oom Zwier van Dijk op 14 april 1894 nam hij diens orgelmakerij over en solliciteerde naar diens betrekking als organist van de Bovenkerk. Op 7 mei 1894 werd hij benoemd en mede belast met stemwerk van de orgels in de Boven- en Broederkerk voor f 75,- per jaar. (6) In 1907 associeerde hij zich met Albert van der Wal te Kampen onder de firmanaam "Proper en Van der Wal", handel in piano's, huisorgels enz. Tot de werkzaamheid van de firma behoorde ook het stemmen en repareren ervan. Hiervan uitgesloten: kerkorgels. Op 6 juni 1911 herdenkt de firma het 25- jarig bestaan. Die 25 jaar gaan dan wel terug op het jaar 1886 en niet op 1907! In 1911 heeft de firma 25 personeelsleden. In 1913 had Proper voor de kerkorgelbouw 6 knechten aan het werk. Er werden ca. 90 kerkorgels nieuw gebouwd. In mei 1909 was men ook begonnen met de fabricage van tongorgels onder het merk "Campania" en piano's, waarvan er sedertdien 116 zijn gefabriceerd en afgeleverd. (7)
Jan Proper , die een respectabele werklijst als orgelmaker verkreeg, strekte zijn vleugels als orgelmaker veel verder uit dan zijn oom Zwier van Dijk. Hij was echter een orgelbouwer van twijfelachtige allure. Als hij een nieuw mechanisch orgel maakte, kon dit nog wel eens redelijk uitvallen met een soms niet onaardige kast. Bij restauratie of ombouw van bestaande orgels kon hij evenwel soms rigoreus te werk gaan. Menig oud orgel is door zijn slopershand voorgoed verdwenen. Van zijn huisorgels is nog maar 1 exemplaar bekend. Van het gat in de markt ontstaan door de formatie van nieuwe kerkgenootschappen, men denke hierbij aan de Doleantie, werd door hem handig gebruik gemaakt. In dit verband was hij befaamd om zijn "occasions", orgels die hij van elders haalde en weer tegen een redelijke prijs, soms na restauratie, een nieuwe bestemming gaf. Uit zijn werklijst, die loopt van 1880 tot 1917, blijkt dat hij meestal orgels maakte voor Gereformeerde Kerken, hoewel hij ook wel orgels plaatste in kerken van andere gezindten. Zijn laatste orgel leverde hij af voor de Hervormde Noorderkerk te Kampen in 1922. Als organist deed hij weinig van zich spreken. Hij was volgens contract verplicht om af en toe een orgelconcert te geven in de Bovenkerk. Dit deed hij ook wel, bijvoorbeeld op Koninginnedag, maar hij liet het toch liever aan anderen oven Jan Proper overleed te Kampen op 4 november 1922. Zijn opvolger als organist in de Bovenkerk werd zijn zoon Dirk Jan Proper. Deze zette de orgelmakerij ook nog enige tijd voort samen met de oude knecht Jacob van Loghem, meest voor stemwerk en onderhoud. Het bedrijf verzandde echter door onachtzaamheid en onbegrip. (8)
Noten: