Zweeloo, Hervormde kerk

Voor uitgebreide informatie zie de website Oude Drentse kerken in beeld


Foto Roelof Kooiker (10)

De kerk is door zijn ligging aan de rand van het dorp, vorm en detaillering een charmant landelijk gebouw. Tijdens de restauratiewerkzaamheden van 1977/78 ontdekte men onder de huidige kerk fundamenten van een kerkje uit de 12de eeuw. Via het Zweeler kerkenpad en het Pietersgat van Oosterhesselen kwamen de mensen uit de dorpen Oosterhesselen, Noord- en Zuid-Sleen naar de kerk. De Weerdinger kerkdeur aan de westkant geeft aan dat er ook mensen uit Weerdinge de kerk bezochten.
De indeling van noord- en zuidzijde verschilt: aan de noordzijde een rondbogige ingang en drie vensters, aan de zuidzijde een spitsbogige ingangsnis en vier vensters (voor de restauratie drie!). Deze vensters zijn spits binnen rondboognissen. Aan het oosteinde van beide zijden een laag venster of hagioscoop. In de westmuur een rondbogige ingang en drie vensters, waarvan het linker en rechter venster bij de restauratie aangebracht zijn. Voordien waren hier slechts nissen aan de binnenzijde. De ingangen en de grote vensters aan de zuidzijde zijn omgeven met een kraalprofiel. Een en ander maakt datering in de tweede helft van de 13de eeuw waarschijnlijk. De koorsluiting is later (17de eeuw?) vernieuwd, waarbij voor het onderste deel grote baksteen is gebruikt, waarschijnlijk van de vroegere sluiting. De vensters in de sluiting zijn uit de tijd van de restauratie. Deze restauratie (1929-'30) was niet alleen ingrijpend door het aanbrengen van nieuwe vensters, maar ook door het uithakken van het voegwerk en het hier en daar tussenvoegen van grote nieuwgebakken steen. De dakruiter is met houten pannen, de zogenaamde dokken bedekt. In de toren hangt een luidklok, 'Maria' genoemd. Er heeft waarschijnlijk vroeger een andere klok in gehangen, die in 1672 door bisschop Berend van Galen is meegenomen. Evenals de kerkbijbel.

Ook de kerk in Zweeloo en de bevolking hebben te lijden gehad van de oorlogszuchtige troepen, die in de jaren 1560/1594 rovend en plunderend door Drenthe trokken. Kerken werden verwoest. De gedwongen overgang van het katholicisme naar het protestantisme ondervond veel tegenstand. Drenthe was een streek waar duivelsgeloof, heksen, spoken en bijgeloof normale verschijnselen waren. De duvelbanners, kwakzalvers van de ergste soort, werden maar al te vaak geroepen om de duvel uit een ziek kind te bannen. OP het graf is het graf van Lesturgeon te vinden, één van de podagristen die zwervend door Drenthe hun bevindingen in het Nederlands en in het Drents beschreven. Van 1864 tot 1878 was Lesturgeon predikant in Zweeloo. Hij was één van de eersten die in opstand kwamen tegen wantoestanden in de Drentse dorpen. Men beweert dat de kettingen aan de west-muur van de kerk dienden om daar vroeger de paarden aan vast te maken. Schuin tegenover de kerk werd in 1952 een vroeg middeleeuws rijengraf-veld ontdekt. Hier werd het tot de verbeelding sprekende graf van de 'Prinses van Zweeloo' gevonden. Aan de hand van de gevonden grafgiften, zoals fibula's (zilveren, gouden of bronzen sierspelden of sierspangen voor het vastzetten van kleding), maakte men op dat de prinses tot een bemiddelde familie behoorde.

Opvallend in het interieur zijn de spitsboognissen onder de vensters. Naast de hagioscopen een klein nisje dat voor liturgisch gebruik zal hebben gediend. Bij grote uitzondering bleef hier het laatgotische smeedijzeren deurtje voor de sacramentsnis bewaard. De nissen en vensters geven de muren een levendig aanzien. In het begin van deze eeuw waren nog sporen van beschildering te zien. Mogelijk betrof het heiligen, want in 1624 werd geklaagd dat in Zweeloo nog 'roomse beelden' op de wand te zien waren.

De preekstoel uit 1702 met dubbel gewrongen zuiltjes heeft bovenaan de panelen snijwerk met bijbelse voorstellingen. Geen kunstzinnige meesterwerken, maar wel aardige volkskunst. Men ziet van links naar rechts: Elia gevoed door de raven; engelen met bazuinende zeemeermin (betekenis onduidelijk); engelen begroeten de zon, waarbij de zon mogelijk is te zien als zinnebeeld van de opstanding; David bespeelt de harp met kennelijk Saul tegenover hem; Jozua en Kaleb met de druiventros. De eerste en laatste voorstelling met brood en wijn zijn waarschijnlijk een zinspeling op het avondmaal. Over de preekstoel is het volgende Het verhaal bewaard: De jonge schrijnwerker heeft ten gevolge van een familiedrama zijn werk niet kunnen afmaken. Hij werd door zijn stiefvader vals beschuldigd van een halsmisdrijf (moord) en werd opgehangen. De vrijspraak kwam voor hem te laat. De zandloper op de preekstoel, geschonken ter gelegenheid van de restauratie in 1978, herinnert de dominee aan de lengte van zijn preek. Achter de preekstoel is een versierde baretknop bevestigd. Aan beide zijden van de preekstoel staan oude Romaanse doopvonten van Bentheimer zandsteen. Een achtkantige uit de dertiende eeuw en één uit de vijftiende eeuw. Ze zijn na de hervorming uit de kerken verwijderd en werden voor de meest wonderlijke doeleinden gebruikt. Romaanse doopvonten uit de Drentse collectie hebben gemeenschappelijke trekjes. Ze zijn gehouwen uit één blok zandsteen. Ze hebben een vierkante voet met daarboven een zuil waarop een ronde kuip. De kuip is versierd en wordt meestal ondersteund door dieren- of mensenfiguren. De doopvonten in Zweeloo zijn gebruikt door soldaten die er hun bajonetten op slepen. De kerk bezit een zilveren avondmaalsbeker uit 1657 met een symbolische voorstelling van geloof, hoop en liefde met daaronder drie vogeltjes op een tak. Het tinnen avondmaalsgerei dateert uit de 19de en 2Oste eeuw. In de rondbogige nissen hebben vroeger waarschijnlijk heiligenbeelden gestaan. Heel bijzonder is het laat gotische deurtje voor de sacramentsnis (gedateerd omstreeks 1500). Het ruitvormige traliewerk is gemaakt van smeedijzer. De zoldering is geschilderd in de originele kleur blauw. In de consistoriekamer hangen oude foto's.

Bronnen:

Dr. Regn. Steensma Langs de oude Drentse kerken (1977) ISBN 90 246 4213 2 (Bosch & Keuning - Baarn)
Drentse Courant Artikelenserie Kreken in Drente 2000/2001