Zweeloo, Hervormde kerk

Informatie over de kerk


Nieuwe Drentsche Volksalmanak 1892

1869: Er wordt een advertentie geplaatst voor een nieuw hoofdonderwijzer/organist.

Provinciale Drentsche en Asser courant 25-03-1869

1872: In Zweeloo is er volgens onderstaand krantenbericht genoeg geld om een orgel te kopen. Toch komt het er niet van.

Provinciale Drentsche en Asser courant 11-11-1872

1873: Er zijn plannen om een harmonium te kopen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 31-12-1873

1874: Het geld voor een harmonium is binnen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 06-11-1874

1875: Het nieuwe seraphine orgel wordt geplaats op een nieuw gebouwde orgelgalerij (01) (12)

Provinciale Drentsche en Asser courant 05-01-1875

1904: Nieuw orgel door Jan Proper uit Kampen. Het oude orgel brengt f 98,- op. (12)
Kerkvoogdijvergaderingen in 1904
Op de kerkvoogdijvergadering van 20 februari komt een voorstel van dhr. Lubbers aan de orde. Hij is secretaris van de 'commissie tot het inzamelen van gelden ter bekoming van een nieuw orgel'. Er inmiddels f 950,- beschikbaar.
Kunnen de kerkvoogden het ontbrekende bedrag aanvullen? Dit wordt doorde kerkvoogden toegezegd.
Er wordt goedkeuring aan het college van toezicht voor de hervormde Kerk in Drenthe gevraagd voor een lening van f 500,-
Op 5 maart wordt een brief van het college van toezicht behandeld waarin gevraagd wordt wat het het bedrag van de lening is. De kerkvoogden hadden verzuimd dat op te geven.
De voorwaarden voor de lening worden:
- rente 4 %
- aandelen van f 50,-
- van 1906 minstens 1 aandeel per jaar aflossen.
De kosten voor het orgel worden ingeschat op f 1.450,-
In de vergadering van 25 augustus wordt gesproken over een pomper voor het orgel en zijn salaris. Er zijn twee voorstellen voor het salaris: f 10,- en f 15,-. Na een stemming wordt besloten f 15,- per jaar te gaan betalen. Als pomper wordt Hendrik Brink benoemd. (15)
Kerkenraadsvergaderingen 1903-1904
In de kerkenraadvergadering van 11 november 1903 wordt de aanschaf van een orgel aan de orde gesteld. Dit voorstel krijgt algemene bijval. Twee kerkenraadsleden doneren meteen elk f 100,- .
Er wordt een commissie benoemd die voor de financiering gaat zorgen.
Op 14 september 1904 komt een brief aan de orde van ds. Boers van de Hervormde Kerk in Sleen om een collecte te houden voor de aanschaf van een pijporgel in zijn kerk in plaats van het huidige harmonium. De kerkenraad wijst dit voorstel af omdat ze sinds 3 weken zelf een pijporgel in de kerk hebben.


Dispositie:
Manuaal   Pedaal
Bourdon 16' C-d
Prestant 8'  
Viola di gambe 8'  
Holpijp 8'  
Octaaf 4'  
Fluit 4'  
Octaaf 2'  




Provinciale Drentsche en Asser courant 01-12-1903, 08-03-1904, 03-05-1904


Provinciale Drentsche en Asser courant 27-08-1904, 31-08-1904



Provinciale Drentsche en Asser courant 15-11-1921, 18-11-1921, Emmer courant 30-11-1921

1923: Mej. Zwols wordt benoemd als tijdelijk organist.

Provinciale Drentsche en Asser courant 25-09-1923

1927: Muziekavond in de kerk.

Emmer courant 06-04-1927

1927: Ds. Burger schijft een boekje over de kerk. Het orgel wordt echter niet genoemd.


Foto uit 1929, toen het tongewelf nog niet was aangebracht. Bron Kerkblad van Zweeloo d.d. 12 april 2013

1928/1929: Door het aanbrengen van een tongewelf in de kerk werd het orgel nu geheel zichtbaar. Voorheen had de kerk een vlak balkenplafond, waardoor de bovenste helft van de orgelkas niet goed zichtbaar was.
In het bestek uit 1929 van architect G. Hoekzema staat in artikel 3 dat het orgel geheel met hout omkleed moet worden. In artikel 8 worden de werkzaamheden aan het orgelbalkon beschreven. In artikel 10 worden de trappen naar het orgelbalkon en het trapje naar de plaats van de organist beschreven. Verder de nogal onduidelijke zin: 'de bekleding van het orgel zodanig vernieuwen, met hout van nader te bepalen afmetingen''. De kolommen onder de orgelgalerij moeten worden voorzien van basementen. (14)


Tekeningen van de restauratie in 1929 (klik op de afbeelding voor een vergroting)


Detail orgel


Ansichtkaart (06) en foto (06)

193x: Johan van Meurs noteert de dispositie in zijn dispositiecahier (17)

Klik op de afbeelding voor een vergroting

1945: Er wordt een advertentie geplaatst voor een organist.

Provinciale Drentsche en Asser courant 11-12-1945

1950: Propaganda-kunstavond op 17 januari van de Nederandse blindenbond met de blinde organist Joh. Slegtenhorst aan het orgel en de eveneeens blinde Gusta van der heijden viool.
Op 8 april een kunstavond ten bate van de gezinszorg door Dr. G. Bas orgel, Maria Ykema mezzo-sopraan en Jaap Groenewold hobo.
Op 24 oktober door dezelfde musici een concert ten bate van de kankerbestrijding.

Provinciale Drentsche en Asser courant 17-01-1950, 08-04-1950, 24-10-1950

1961?: Plaatsing van een nieuwe windmotor?


Foto Stichting Orgelcentrum Gr 3198

1972?: In het gedenkboekje 1602 1952 De Ned. Hervormde gemeente Zweelo - gedenkboekje door Ds. M. de Koning komt het orgel aan bod op de laatste pagina met de volgende tekst:
'Momenteel is men bezig het orgel een grote beurt te geven. Voor deze restauratie is een vrij groot bedrag nodig. Ook al weer door de opnamen van "Bartje" is de kerkvoogdij een flink bedrag geschonken door de N.C.R.V., terwijl een ingezetene van onze gemeente eveneens een fors bedrag heeft geschonken. Het resterende bedrag is grotendeels bijeen gebracht door de ingezetenen,daartoe bezocht door een daarvoor in het leven geroepen "orgelrestauratiecommissie". Deze commissie heeft veel werk gedaan om tot het welslagen van de aktie te komen. Omstreeks Pasen 1973 hopen wij het gerestaureerde orgel opnieuw in gebruik te kunnen nemen. Dat daarvoor een speciale dienst zal worden belegd spreekt voor zichzelf.

1976: Reparaties door Opten. Mogelijk werd toen het pedaalklavier vervangen (04)

1977-1978: Restauratie van de kerk

1978: Herstel van het orgel door A.J. Opten na de restauratie van de kerk. Hij voerde de volgende werkzaamheden uit:
 - Verlaging van de winddruk.
 - Nieuwe slepen aangebracht met kunstof ringen met veer. De oude eiken slepen werden onderin het orgel bewaard.
 - Vervanging van het draadwerk en de ventielveren.
 - Overschilderen in een blauwe kleurstelling (11)
Kerk en orgel worden op 5 juni weer in gebruik genomen. Zie het programmaboekje. (18)


Tekening van 4 januari 1978 door het bureau monumentenzorg. Het orgel links. (Klik op de afbeelding voor een vergroting) (18)

1979: In het opleveringsrapport van 28 februari van de kerkrestauratie staan voor het orgel de volgende opmerkingen:
- De orgelbank dient dichter bij de speeltafel te staan. Eventueel een andere orgelbank met steunpunten aan weerszijden.
- De orgellamp dient beter te worden afgeschermd. (18)

2000: De dakruiter wordt gerestaureerd en het interieur wordt geschilderd. Ook het orgel wordt meegnomen bij de schilderbeurt.

2006: Orgelmaker Reil maakt de scheuren in de balgen provisorisch dicht. De winddruk wordt weer verhoogd. (04)
Orgeladviseur Stef Tuinstra schrijft een restauratierapport gedateerd op 22 juni 2006. Dit bestaat uit de volgende delen:
 - Historie
 - Beschrijving van het orgel in de huidige situatie
 - Huidige staat en geconstateerde gebreken
 - Restauratieplan
 - Samenvatting. (11)

Reil ontvangt een brief (blz. 01 en 02) d.d. 21 juli 2006 van orgeladviseur Stef Tuinstra voor het uitbrengen van een offerte voor de restauaratie van het orgel.
Tegelijkertijd krijgen ook Mense Ruiter en Bakker & Timmenga een uitnodiging voor het uitbrengen van een offerte.
In de brief wordt duideijk gemaakt dat de restauratie nog een poos op zich kan laten wachten. De offertes dienen als informatie bij het aanvragen van de subsidie.
De door Reil uitgebrachte offerte is gedateerd op 11 september 2006. (11)

2007: Reil vernieuwd het pedaalklavier. (11)


Foto Roelof Kooiker (10)


2008: Er wordt gestart met het plannen van de restauratie. Zie ook de toen uitgegeven brochure.
Op 12 augustus schrijft Reil een brief dat het contract rond gemaakt kan worden op basis van de offerte uit 2006. De kosten voor de restauaratie van het pedaal, die al is uitgevoerd, worden uit het contract gehaald. (11)

2009/2011: Op verzoek van organist Cees Roubos wordt onderzocht of het mogelijk is een zelfstandig pedaal aan het orgel toe te voegen. Als daar bv. ook een Trompet 2' of een Cornet 2' in zouden worden opgenomen, dan zijn veel koraalbewerkingen uit de barok op dit eenklaviers-orgel uitvoerbaar door de cantus-firmus op het pedaal te spelen. Zie de brief d.d. 17 november 2008 vanuit de kerkvoogdij met een bijlage door Cees Roubos. (11)
Van de Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel werd een subsidie verkregen van EUR 1500,= (13)

Tekeningen door Reil voor de uitbreiding met een vrij pedaal. Klik op de afbeelding voor een vergroting.(11)

Voor deze vergroting met een zelfstandig pedaal wordt op 21 december 2010 een offerte uitgebracht  met een subbas 16' en een trompet 4'. Zie pagina 01, 02, 03 en 04.
Deze uitbreiding wordt echter niet gerealiseerd vanwege de kosten de ruimte die een vrijpedaal innemet. De ruimte achter het orgel wordt ook gebruikt als expositieruimte en daar zou weinig van over blijven. (11)

Bericht door RTV Drenthe d.d. 24 februari 2009: http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/33732/Restauratie-kerkorgel-nog-onzeker

2013: Restauratie door Reil met als adviseur Stef Tuinstra. (02)
Op hoofdlijnen werden de volgende werkzaamheden uitgevoerd:
 - Na demontage alle inwendige delen overbrengen naar de werkplaats in Heerde. De kas blijft in de kerk en wordt ter plaatse hersteld
 - Nieuwe houten bekroningen maken naar voorbeeld van andere Proper-orgels
 - Oude electra vervangen door nieuwe en zoveel mogelijk onzichtbaar.
 - Nieuwe windmotor en dempkist
 - Balg opnieuw beleren
 - Windlade volledig demonteren en restaureren. Oude eiken stokken weer installeren. Westaflex conducten vervangen. Liegelind ringen aanbrengen.
 - Mechaniek geheel nalopen en restaureren.
 - Pijpwerk schoonmaken en herstellen. Intonatie zoveel mogelijk intact laten

Bericht uit http://zweeloo-digitaal.nl
'Restauratie orgel Hervormde Kerk Zweeloo afgerond
Op zondagmiddag 29 september a.s. gaan tijdens een feestelijke bijeenkomst in de Hervormde Kerk van Zweeloo, alle registers weer open van het volledig gerestaureerde Proper Orgel.
De restauratie was echt geen overbodige luxe en voor de vaste organist Cees Roubos is het dan nu ook absoluut niet meer nodig, bepaalde registers te moeten overslaan.
De Kerkenraad is erg verheugd nu weer zover te zijn, dat de voltooiing van de restauratie en de officiële her-ingebruikneming van het orgel op die dag gevierd kan worden en hoopt op een grote opkomst.
‘Met behulp van giften en bijdragen van zovelen, is deze restauratie succesvol verlopen. Als dank biedt de Kerkenraad die middag dan ook een orgelconcert aan. In combinatie met prachtige zang en een korte uitleg door betrokkenen bij dit orgel-project’, zegt Kerkrentmeester Epke Wiersma.
De vakmensen hebben volgens Wiersma werkelijk een fantastisch stuk werk geleverd. ‘Zo heeft men, teneinde het orgel meer mogelijkheden te geven, als extra het voetpedaal-klavier uitgebreid naar 27 tonen. Verder werd het orgel verfraaid met passende ornamenten, die oorspronkelijk niet geplaatst konden worden in het door de firma Proper uit Kampen in 1905 gebouwde orgel. Daarvoor was het vlakke plafond niet geschikt. In 1928 is er pas een toog-plafond geplaatst.’
In 2006 werd met de voorbereiding van de restauratie gestart. ‘Orgel-adviseur Stef Tuinstra werd gevraagd met een historisch en bouwkundig goed onderbouwd rapport te komen en een restauratieplan te maken. Op basis van dit plan werd een drietal offertes aangevraagd bij gerenommeerde orgel restaurateurs, waarvan de firma Reil uit Heerde met het beste voorstel kwam. Onder deskundige leiding van Stef Tuinstra werd het karwei ook aan Reil gegund’, schetst Wiersma de procedure.
De totale restauratiekosten van het project, inclusief elektra, timmerwerk, schilderwerk en btw, zouden uiteindelijk oplopen tot een bedrag van 135.000 euro; waarvan de lokale Hervormde gemeente ruim 40.000 euro bijeen bracht. ‘Aanvankelijk ging het kerkbestuur er vanuit, voor de restauratiekosten van dit monument in aanmerking te komen voor een bijdrage uit het landelijk fonds, waarmee circa 35 % van de kosten gedekt zouden zijn. De aanvraag werd echter afgewezen. Vanwege het feit dat de restauratiekosten ‘te laag’ waren om een succesvol beroep op deze landelijke regeling te kunnen doen. Pas boven een bedrag van 100.000 euro kwamen we er voor in aanmerking. Ook bezwaar en beroep bij de rechtbank haalden om die reden dan ook niets uit. Tenslotte besloot de Kerkenraad in 2009, de restauratie toch door te laten gaan en de kosten dan zelf maar te gaan dragen. Wel schreef de Kerkenraad ongeveer 50 fondsen en particulieren aan, met het verzoek om een bijdrage te leveren in de kosten. Op deze manier werd er bij elkaar ongeveer 40.000 euro geschonken. Echt een fantastisch resultaat’, zegt Wiersma.
Het monumentale Proper Orgel vervult volgens de Kerkrentmeester een zeer belangrijke functie in het kerkje. ‘Het orgel wordt niet alleen gebruikt tijdens de zondagse eredienst, maar ook bij bijzondere diensten. Bij rouw- en trouwdiensten, kerkelijke hoogtijdagen en concerten; maar er wordt ook les op gegeven aan een aantal (startende) orgelspelers. Een paar actieve werkgroepen, die jarenlang hun opbrengsten ten goede hebben laten komen aan het orgel-fonds, willen we toch nog even expliciet noemen. Dat hebben ze wel verdiend: De werkgroep Orgel en de werkgroep Expositie, meestal Zweeler Palet genoemd.
‘En’, benadrukt Wiersma, ‘laten we vooral het belang van het lokale Trijntje Geerts Fonds niet vergeten, waarvan de renten jarenlang voor een groot deel gereserveerd werden voor deze restauratie. Tenslotte werd er een lening van 15.000 euro afgesloten, om de begroting geheel sluitend te krijgen. Wij hebben weer een prachtig gerestaureerd en geschilderd orgel, dat weer decennia mee kan. Een kroonjuweel om trots op te zijn.’ Zondagmiddag 29 september a.s. is iedereen om 14.30 uur dan ook van harte welkom, hiervan tijdens de ‘her-ingebruikneming’ getuige te zijn.'


Foto Roelof Kooiker (10)

In het kerkblad van 12 april 2013 verschijnt tijdens de restauratie een artikel over het orgel. Zie blz. 01 en 02.

Het orgel wordt op 29 september 2013 weer in gebruik genomen (Zie uitnodiging) met een toelichting door Hans Reil en een klankdemonstratie en concert door Stef Tuinstra. (11)

Reportage door RTV Drenthe op 28 september 2013: http://www.rtvdrenthe.nl/nieuws/77946/Opknapbeurt-kerkorgel-Zweeloo-afgerond


Bronvermelding:
  1. Stemmen voor waarheid en Vrede 1875
  2. Website Reil d.d. 21 februari 2013
  3. Boek: Jan Proper (1853-1922) : Orgelbouwer op het grensvlak van ambachtelijk en industrieel / R. Walsma. - Leeuwarden : R. Walsma, 2005.
  4. Boek: NIvO, Het Historische Orgel in Nederland deel 14 blz. 126-127
  5. www: Orgeldatabase Piet Bron
  6. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Zweeloo,_De_Wheem_10_-_Hervormde_kerk
  7. Boek: Jan Proper (1853-1922) door Roel Walsma
  8. Boek: Jan Proper (1853-1922) Herzien en uitgebreide werklijst
  9. www: http://zweeloo-digitaal.nl
  10. E-mail: Relof Kooiker d.d. 14 september 2014
  11. Archief Reil
  12. Artikel van Floor Vogelaar in "Het 13de eeuwse kerkje van Zweeloo" door Jan Warmolts 2002 Blz. 35-38
  13. Mededelingen nr. 75 voorjaar 2009 Stichting tot Behoud van het Nederlands Orgel
  14. Drents Archief: 0406 Nederlands Hervormde Gemeente Zweeloo 52 Bestek en voorwaarden met tekeningen voor het restaureren van de kerk; 1929
  15. Drents Archief: 0406 Nederlands Hervormde Gemeente Zweeloo 36 Register van notulen van vergaderingen van kerkvoogdij en notabelen 1897-1931
  16. Drents Archief: 0406 Nederlands Hervormde Gemeente Zweeloo 2 Registers van handelingen van de kerkenraad en notulen van vergaderingen van het kiescollege 1888-1922
  17. Boek: Jaap Brouwer: Johan van Meurs - Een studie over een pionierend orgeladviseur
  18. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 1903 Zweeloo, De Wheem (NH kerk); 1956-1984


Foto Roelof Kooiker (10)



Foto Roelof Kooiker (10)


Foto Geert Jan Pottjewijd. Klik op de afbeelding voor een vergroting