Klazienaveen-Noord, Veenkerk

Informatie over de kerk

In de Provinciale Drentsche en Asser courant van 04-07-1923 en 07-07-1923  verschenen twee artikelen over het veengebied in Zuidoost-Drenthe. Deze artikelen werden eerder gepubliceerd in het Rotterdamsch Nieuwsblad.
Op het eerste artikel kwam een reactie van de rijksinspecteur voor de steunverleening in Drenthe A. Jongbloed.
Ook de predikant van de kerk van Nieuw-Dordrecht J.N. Bakhuizen van den Brink schreef een reactie in de Provinciale Drentsche en Asser courant 23-07-1923


1902: In dat jaar werd er door de vervener Jan Evert Scholten een houten noodkerkje gebouwd. In 1904 startte W. de Weerd daar zijn werk als evangelist. Vrij vlot daarna had De Weerd een ontmoeting met Jan Evert Scholten.
Scholten zegde een orgel toe, dat kort daarna arriveerde. Ook gaf hij f60,-  voor een organist. (04)

Per brief vroeg hij aan Jan Evert Scholten of deze niet eerst een kerk wilde bouwen voor de veenarbeiders in plaats van een kroeg. Zo kwam er in 1902 een houten kerkje op het bovenveen. De wat eigenzinnige bewoners van toen wilde nu ook een eigen voorganger. Willem de Weerd uit Twello begon in 1904 zijn evangel


Emmer courant 22-10-1919, 07-01-1920


Boekzaal der geleerde wereld deel 1794

1923: Er wordt door Thijs uit Harendermolen een gebruikt orgel geplaatst. Het orgel werd oorspronkelijk gebouwd in 1794 door A. van Gruizen voor de hervormde kerk te Ee.
Het orgel was in onderhoud bij de firma Bakker & Timmenga. Zie de administratie 1882-1888  en 1889-1910 (06)
In 1922 plaatste A.S.J. Dekker daar een nieuw orgel. Het oude orgel wordt voor f 700,- verkocht naar Klazienaveen-Noord. Plaatsing en vervoer kostte f 500,- (07)


(07) Rechts van het orgel staat de oudste zoon van ds. Willem de Weerd (klik op de afbeelding voor een vergroting)

Ds. de Weerd schreef de volgende toelichting: 'Het orgel in onze nieuwe kerk. Voor ƒ 700 mochten wij het overnemen van de Herv. Gemeente te Ee (Fr.), zoodat we, met afbraak, vervoer en opbouw, voor nog geen ƒ 1200 dit mooie instrument op de plaats hadden.
Een woord van dank aan de Kerkvoogden te Ee en den vriendelijken organist is hier op zijn plaats, alsmede een woord van waardeering aan den zeer vakkundigen orgel-fabrikant en -bouwer, den Heer Thijs, te Harendermolen (Gr.) Onze oudste zoon sprong ook gauw even voor het kiektoestel. De 16jarige organist is heel trotsch op het mooie instrument.'

Dispositie:

Emmer courant 14-02-1923, 17-02-1923

1945: Het orgel wordt door granaatscherven beschadigd tijdens een Engelse beschieting in de laatse dagen van WO II. De beschadigde pijpen worden door de fa. Spiering ingenomen voor reparatie.

1946: De orgelstemmer Ritsema constateert dat de door Spiering meegenomen pijpen niet zijn teruggeplaatst en stelt voor een prijsopgave te doen voor levering van nieuwe pijpen.

1949: De predikant van de Hervomde kerk in Nieuw-Dordrecht J.J. Saraber (Klazienaveen-Noord viel hieronder) schrijft op 22 november aan de Bouw- en restauratiecommissie van de Hervormde kerk dat tijdens de oorlog beschadigde orgelpijpen naar Spiering in Dordrecht zijn gestuurd maar dat sindsdien niets meer iets is vernomen. Toen er tenslotte wel contact was bleek de schade te worden begroot op f 1.300,-, maar spiering wilde dit niet schriftelijk bevestigen. Kan de orgelcommissie worden ingeschakeld om een nschatting te maken van de kosten voor reparatie? Ook zouden de orgelpijpen zo snel mogelijk weer moet worden teruggestuurd en worden gerepareerd door een door de orgelcommissie aan te wijzen orgelmaker. Onderstaand de pijpen die zijn beschadigd:
 

Holpijp 8'	Cis-Dis
Octaaf 4'	Cis
Woudfluit 2'	Dis
Quint 3'	d.I en b.I
Sexqrialtes	Dis
Super Oct. II	Dis III
Trompet 8'	Stevel lepel en tong F

Op 25 november antwoord van de bouw- en restauratiecommissie dat ze de brief hebben door gezonden naar Lambert Erné van de orgelcommissie van de Hervormde kerk (03)

1950: M. Spiering doet op 29-11-1950 een voorstel om de waarde van het orgel te schatten. Dit werd niet uitgevoerd.
Op 11 januari meldt de Orgelcommissie van de Hervormde kerk dat ze een onderzoek hebben ingesteld bij Spiering. Dhr. Spiering verontschuldigde zich voor de wijze waarop hij dit heeft behandeld en zegde toe een bezoek aan de kerk te brengen om de schade op te nemen. Dit rapport gaat naar de Orgelcommissie. Spiering kon de 3 naar hem verstuurde pijpen tonen. De pijpen waren al gerepareerd. Als het rapport van Spiering gereed is zal iemand van de Orgelcommissie Klazienaveen bezoeken om het rapport te controleren.
Het rapport van Spiering dateert van 17 maart. Spiering meldt dat Klazienaveen uiterst moeizaam is te bereiken. Volgens Spiering voelt men er ter plaatse niet voor om het orgel te restaureren. Hij wil graag een afspraak om samen met iemand van de Orgelcommissie om het orgel te bezoeken. Een kogel heeft 9 orgelpijpen beschadigd. Sommigen moeten vervangen, anderen zijn te repareren. De kosten schat hij in op f 300,- Het orgel verkeerd in slechte staat, maar is het waard om gerestaureerd te worden, maar de financiën ontbreken daarvoor. In het antwoord van de Orgelcommissie aan Spiering wordt gevraagd of men deze brief kan beschouwen als een oorlogsschaderapport. Voor zo'n rapport is de brief ongeschikt. . De werkzaamheden dienen dan uitgebreider te worden gespecificeerd.
Op 4 april bericht predikant J.J. Saraber per briefkaart aan Erné dat hij met Pasen niet aanwezig is. Hij geeft de brief van Erné door aan de evangelist dhr. J. Kiewiet, die hem zal ontvangen op 12 april.  De orgelcommissie van de Hervormde kerk verzoekt in een brief van 11 april aan Spiering om de pijpen van Klazienaveen naar van Vulpen te sturen, die het orgel voor Burgh gaat restaureren. De rekening kan naar evangelist Kieviet van Klazienaveen-Noord.
Op 23 april bericht de Orgelcommisie dat Spiering de pijpen naar Van Vulpen zal sturen als de rekening van f 110,- door Klazienaveen is voldaan.
Op 4 mei verschijnt het rapport van de Orgelcommissie. De oorlogsschade is gering te noemen. Het orgel bevindt zich in slechte maar oorspronkelijke staat en is in 1794 door van Gruisen gebouwd. Het orgel is waard om gerestaureerd te worden. De kosten van restauratie worden geschat op f3 .000 - f 4.000,- Omdat de gemeente geen geld heeft voor de retausratie doet de Orgelcommissie het voorstel om het orgel te verkopen aan een gemeentevoor een bedrag dat voldoende is voor de aanschaf van een nieuw instrument. De commissie heeft al een aanvraag liggen van een gemeente uit Zeeland.
Op 3 november schrijft de kerkvoogdij van Burgh uit Zeeland op basis van een overleg met de kerkvoogdij van Klazienaveen-Noord, kerkvoogdij Burgh en de Hendrikse en Oussoren van de orgelcommisie hebben besloten dat ze het orgel willen aankopen voor f 8.500,-Men will een optie voor 1 maand. De orgelcommissie krijgt de opdracht de restauratie te gaan voor te bereiden. Ook wil men weten wat de waarde is van de orgelonderdelen in de werkplaats van Spiering van het vernielde orgel van Burgh. Op 20 november bericht van de Orgelcommissie aan Burgh en Klazienaveen dat dat de offertes van Van Vulpen voor restauratie en nieuwbouw binnekort te verwachten zijn. De offerte van Van Vulpen voor een orgel van 5 registers voor f7.450,- dateert van dezelfde datum.

Dispositie:

Manuaal
Prestant	8'
Holpijp	8'
Prestant	4'
Octaaf	2'
Scherp	III-IV

Niet inbegrepen zijn de kosten voor verblijf van de orgelmakers, aanleg electrische voorzieningen, timmer- en schilderwerk. In een bijgaande brief verzoekt de Orgelcommissie om een akkoord van de kerkvoogdij, zodat de kerk in Burgh een eerste betaling kunnen doen en de materialen voor het nieuwe orgel in Klazienaveen-Noord besteld kunnen worden. (03)

1951: Het oude orgel wordt in maart afgebroken en naar Utrecht vervoerd. De kerk zit zonder orgel en moet het met een huisorgel (waarschijnlijk een harmonium) doen. (zie brief uit 1952)

1952: Op 11 februari een brief van de Orgelcommissie dat men verheugd is dat de kerkvoogdij akkoord gaat met het ontwerp van de orgelkas. Er wordt bij Van Vulpen op aangedrongen de levertermijn van maart te realiseren. Lambert Erné zal dit nauwlettend volgen. Onduidelijk is waarom er zo'n lange periode verstrijkt tussen deze brief en de offerte van Van Vulpen.
Op 13 juni is het orgel nog steeds niet gereed. Men verwacht het gauw op te leveren. Een brief van gelijke strekking gaat ook naar Van Vulpen. Op 17 juli meldt de Orgelcommissie dat het orgel is opgeleverd en dat de Prestant 8' boven bestek ook in het groot octaaf doorloopt. Als kleine opmerking wordt gemeld dat het pijprooster van de holpijp 8' voor 1 pijp beter sluitend gemaakt moet worden. De kerkvoogdij kan overgaan tot het betalen van de nota.
Op 18 juli meldt Hendrikse van de orgelcommissie per telegram dat hij de ingebruikname van het orgel heeft gepland op donderdag 24 juli om 19:30 uur. A.s. zondag mag het orgel nog niet worden bespeeld!


Foto links: fotograaf onbekend, Foto rechts: B.C. Scheffers (05) (Klik op de foto voor een vergroting)

1953: Na de oplevering van het orgel schrijft de voorzitter van de evangelisatie op 23 juni aan de synode dat de gemeente een prima orgel heeft gekregen, maar dat meer dan een jaar nadat het oude orgel was gedemonteerd werd opgeleverd. De nota's van de bijkomende kosten heeft de kerkvoogdij doorgestuurd naar de Orgelcommissie, maar deze zijn tot nu toe niet betaald. Men wil een afrekeing zien van de f 8500,- die men kreeg voor de verkoop van het oude orgel. Ook wil men opheldering over de commissie van 5% van de aannemsom.
De synodecommissie zendt de brief door aan de Orgelcommissie. Op 9 juli landen de bescheiden op het bureau van Lambert Erné om uit te zoeken wat de situatie is.
Op 6 november schrijft de Orgelcommisiie aan Klazienaveen dat de f 8.500 door Burgh is betaald, maar met de erbij komende kosten is de f 8.500,- overschreden. Burgh veel schade ondervonden van de watersnoodramp en is dus niet in staat om meer te betalen. Men is druk doende dit probleem op te lossen.

1954: Klazienaveen stelt op 18 maart nogmaals de openstaande facturen aan de orde omdat leverancier Soenveld nog steeds op betaling van zijn factuur wacht.
Op 18 juni legt de Orgelcommissie het probleem voor aan de Watersnoodcommissie van de Hervomde kerk. In de brief wordt de situatie uitgelegd en worden de bijkomende kosten gespecificeerd:

-Timmerwerk	f 49,10
-Schilderwerk	f 257,-
-Electrische werken	f 181,-
-Pensiongelden 62 dagen	f 186,-
-Pensiongelden 36 dagen	f 108,-
-Totaal	f 781,10

Van de f 8.500 kon f 349,90 worden aangewend voor het betalen van deze rekeningen. Er resteert nog een bedrag van f 431,20.
De commissie heeft al voorgesteld de kosten te delen, maar klazienaveen heeft het geld niet beschikbaar. Als de watersnood er niet was geweest zou Burgh Klazienaaveen waarschijnlijk wel tegemoet zijn gekomen. Kan het bedrag worden betaald door de Watersnoodcommissie?
Op 1 oktober dringt Klazienaveen bij de Orgelcommissie weer sterk aan op een specificatie van de besteding van de overblijvende f 1.050 tussen de verkoopprijs van het oude orgel en de aanschafprijs van f 7.40,-  van het nieuwe orgel. De schuldeisers willen hun geld en de kerk heeft het niet. Op 26 oktober antwoord van de orgelcommissie. Ze zijn er nog steeds mee bezig en de Watersnoodcommissie vergadert pas in november.
Op 1 december bericht van de Orgelcommissie dat de kerkboogdij van Burgh het bedrag van f 431,20 naar Klazienaveen zal overmaken.
Op 22 december meldt de Orgelcommissie dat Burgh net als intermediair wil functioneren voor de betaling van het toegezegde bedrag.

1955: Op 21 januari bedankt de Orgelcommissie het moderamen van de generale synode voor het beschikbaar stellen van de f 431,20 aan Klazienaveen-Noord.
Op 5 juli brengt Willem Hülsmann een bezoek aan het orgel en meldt dat het in prima staat verkeerd, ondanks het feit dat er naast het orgel een ruit kapot was. Er was weinig ontstemming. De laatste stemming vond plaats in april 1954. Een paar pijpjes van de Octaaf 2' spraken niet aan. De oorzaak was stof. na het schoonmaken van de kernspleet functioneerden ze weer. Er was een tijd geleden lekkage bij het windkanaal. Dit werd veroorzaakt door te nat schrobben. Een plaatselijke aannemer heeft het opgelost.

Beeldbank Drents Archief

 


Tekening door Jan Vissering (1933-2017)

1981: Bij de voorbereidng van de restauratie van het orgel in de hervormde kerk van Westerbork komt het orgel wat tot 1952 in Klazienaveen-Noord stond en nu in Burgh weer aaan de orde. Er worden gegevens opgevraagd in Burgh.

1983: Artikel in het Nieuwsblad van het Noorden over de Veenkerk in Klazienaveen-Noord

Nieuwsblad van het Noorden 26-11-1983 (Kli op de afbeelding voor een vergroting)

1985: De Stichting Restauratie Veenkerk Klazienaveen-Noord geeft een brochure over de kerk uit. Over het orgel staat alleen vermeld dat het oorspronkelijke orgel in 1946 vervangen moest worden. (08)

2004: In het gedenkboek Het Veen, een kerk... (09)is er een apart hoofdstuk gewijd aan de orgelgeschiedenis met als titel: 'Het orgel, een verhaal apart'. Men betreurt het nog steeds dat het oude orgel werd omgeruild voor een nieuw orgel. Als ds. De Weerd nog geleefd zou hebben was het vast niet gebeurd. Had monumentenzorg niet kunnen ingrijpen?

2019: In het boek van Theo Jellema Orgelbouw na 1945 in Friese kerken (2019) staat nog een vermelding over het orgel dat in Klazienaveen-Noord heeft gestaan:
"Overigens is één pijp niet door Stinkens gemaakt. Op C-groot van de Fluit d' Amour 4' van het orgel van 1794 had Van Gruisen een uitgebreide inscriptie achtergelaten over bouwjaar en 'stig-ter'.
Omdat het oude orgel niet verloren was gegaan, konden in 1956 pogingen worden ondernomen deze pijp voor Ee te verwerven.
Deze actie slaagde en de pijp is nu in het Leeflang-orgel aanwezig, voorzien van een koperen plaatje waarop het vervolg van de geschiedenis is vermeld."

  
Het orgel uit Klazienaveen-Noord zoals dat nu staat opgesteld in Burgh in Zeeland

Bronvermelding:

1. www: http://reliwiki.nl/index.php/Klazienaveen-Noord,_Scholtenskanaal_Oostzijde_62_-_Het_Lokaal_(1902_-_1917)
2. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Klazienaveen-Noord,_Scholtenskanaal_Oostzijde_62_-_Veenkerk
3. Archief Lambert Erné Universiteit Utrecht
4. Boek: Willem de Weerd, Domeneer van Turfland, 1946 blz. 35
5. Archief Jaap Brouwer
6. Historisch Centrum Leeuwarden 1631 Orgelfabriek Bakker en Timmenga B.V. te Leeuwarden, 1880-1969
7. Boek: Willem de Weerd, Praatjes en plaatjes uit Drenthe, Klazienaveen: Electr. Drukkerij R.G. Manden, 1923
8. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 861 Klazienaveen, Scholtenskanaal OZ 32 (NH kerk/veenkerk); 1979-1988
9. Boek: Het Veen, een kerk... de Veenkerk 1904-2004 Immanuël 100 jaar