Nieuw-Amsterdam, Hervormde kerk (Zuiderkerk)

Informatie over de kerk




Ansichtkaarten linker is beschreven in 1961


Ansichtkaart van rond 1900 (12)




1872/1873: De Hervormde Kerken van Nieuw-Dordrecht en Nieuw-Amsterdam werden gesticht door de Hervormde Kerk van Emmen.
De kaart rechts uit circa 1872 geeft de grenzen aan van de kerk in Emmen en de te stichten kerken.  (10)
Links een ontwerptekening van het kerkgebouw uit 1872 (vermeld aan de achterzijde van de tekening) (11)
Klik op de afbeelding voor een vergroting.

De kerk werd op 26 december 1873 in gebruik genomen. Zie verslag.


Provinciale Drentsche en Asser courant 09-10-1879


Provinciale Drentsche en Asser courant 28-11-1882, 04-12-1882

Orgel:


Nieuwsblad van het Noorden 23-05-1900


Foto vanuit http://www.kerkeninbeeld.nl


Provinciale Drentsche en Asser courant 27-02-1901

1902: Bouw van een orgel door P. van Dam. Het orgel werd in gedeelten per schip naar Dedemsvaart vervoerd en vandaar met de stoomtram naar Nieuw-Amsterdam gebracht.

Dispositie:
Bourdon 16'
Prestant 8'
Holpijp 8'
Violon 8'
Octaaf 4'
Roerfluit 4'
Octaaf 2'
Cornet III
Trompet 8' b/d
Tremulant  
Ventiel  



Provinciale Drentsche en Asser courant 19-06-1902


Klik op de afbeelding voor een vergroting (09)

Ingebruikname op 15 juni 1902 met een concert door P. van Dam (01). Gesproken werd nav. Job 38 vers 6b.


Beeldbank Drents Archief


Kerkelijke Courant 27 juni 1902


Provinciale Drentsche en Asser courant 01-04-1905



Emmer courant 19-09-1906, Provinciale Drentsche en Asser courant 22-09-1906


Emmer courant 07-10-1916, 14-10-1916


Emmer courant 13-12-1922, 23-12-1922


Emmer courant 01-02-1924, 19-02-1924


Emmer courant 04-02-1938

1948/1949: Op 26 december 1948 vraagt  organist W.H. Zwart, die is aangesteld als adviseur, aan Reil om het orgel te bezoeken en te kijken naar de onderhoudstoestand. Ook wil men een windmotor aanschaffen. Er lagen al offertes van Vierdag voor F 1400,= en van Madern voor F500,= tot F600,=. Beide offerte worden door Zwart ontrdane vanwege de kwaliteit van deze orgelmakers.
Op 3 januari 1949 schrijft de kerkvoogdij aan Reil dat het pedaal niet bespeelbaar is. Op de 2e kerstdag was het nog in orde doen W.H. Zwart het bespeelde. De organiste consteerde op 1 januari dat het pedaal er geheel scheeft voorlag en dat er zaken gebroken waren.
Reil brengt op 15 januari een offerte uit van F 1.543,= voor het restaureren van het orgel. Blz 01 en 02.
De volgende werkzaamheden worden voorgesteld:
 - Pijpwerk uitnemen en het orgel grondigen schoonmaken
 - Herintonatie van het pijpwerk en daarna stemmen.
 - Oude pedaalklavier en pedaalwellenbord vervangen door een nieuw.
 - Nieuwe windmotor
 - Opnieuw afregelen van de mechaniek na verbetering van uitgeseten walslagers en vervangen leer op de ventielen.
Op 2 februari schrijft de kerkvoogdij aan Reil dat zij nog geen beslissing hebben kunnen nemen over de offerte. Deze wordt echter binnenkort verwacht.
Op 17 februari schrijft de kerkvoogdij dat de restauratie door Reil volledig kan worden uitgevoerd. Er is nog wel een probleem met het 10-jarig stemcontrcat met Madern, waarvan nog maar 2 jaar zijn verstreken. Ze zijn er echter niet tevreden over omdat de organist Willem Hendrik Zwart uit Coevorden twee week na een stembeurt van madern constateert dat de stemming niet goed is.
Op 22 februari schrijft Reil aan de kerkvoogdij dat het stemcontract met Madern opgezegd moet worden om te kunnen voldoen aan de garantievoorwaarden van het contract. Ze kunnen de constatering van Willem Hendrik Zwart gebruiken als opzegreden.(09)

1955: Op 5 april vraagt de kerkvoogdij of een paar vastzittende toetsen van het pedaal voor Pasen gerepareerd kunnen worden.(09)

1956: Op 30 januari vraagt de kerkvoogdij een kostenopgave voor de verplaatsing van het orgel aan Reil. Het orgel zal boven de preekstoel kom te staan.
Op 6 februari beantwoordt Reil de brief van 30 januari en stelt dat de verplaatsing F 1710,= moet gaan kosten. De werkzaamheden moeten goed worden afgestemd, zodat Reil vroegtijdig weet wanneer wat te doen. De werkzaamheden moeten worden tussen geschoven vanwege de goed gevuld orderportefeuille.
Op 15 februari schrijft de kerkvoogdij dat het pedaal niet goed functioneert. Dit is veroorzaakt tijdens een schoonmaakbeurt. Men vraagt of deze werkzaamheden kunnen worden gecombineerd met een stembeurt. Ook is er sprake van verplaatsing van het orgel.
Op 9 april schrijft de kerkvoogdij Reil om snel langs te komen, daar er enige toetsen regelmatig vastzitten.(09)

1957: Op 11 december schrijft de organist Salomons een brief dat er handmatig moet worden gepompt, omdat de verbinding tussen motor en orgel niet correct werkt. Dit is erg onhandig omdat er moet worden gerepeteerd voor een concert met de Kerstdagen.(09)

1987: Op 29 april vraagt de kerkvoogdij aan Reil eens te inventariseren wat de toestand van het orgel is.
Op 24 november stelt Reil voor een nieuwe windmotor te plaatsen. De oude is ongeschikt en maakt teveel lawaai.(09)

1992: In maart 1992 schrijft Jan Jongepier een restauratierapport. Zie blz. 01, 02, 03, 04 en 05.
In het rapport constateert Jongepier dat het orgel gaaf bewaard is gebleven zonder al te veel wijzigingen.
De volgende gebreken worden geconstateerd:
 - Veel vervuiling.
 - Veel houten pijpen gescheurd
 - De balg is niet winddicht
 - Windlade is niet winddicht.
 - Van veel pijpen zijn de bovenranden beschadigd
 - Actieve houtworm aanwezig.
 - Bekers van de Trompet zijn beschadigd.
 - Traktuur is ontregeld en de klaviatuur ligt ongelijk.
Tot een restauratie komt het nog niet.(09)

1993: Reil constateert in een brief van 26 augustus dat het orgel er slecht bij staat vanwege de vele lekkages.(09)

1995: Reil geeft in een brief van 15 maart gegevens door hoe een monumentenstatus aan te vragen. Als het orgel op de monumentenlijst staat is het ook mogelijk subsidie voor een restauarteie aan te vragen.(09)

1996: Reil schrijft wederom een brief over de toestand van het orgel en adviseert contact op te nemen met de Hervomde Orgelcommissie voor advies. Ook wordt geadviseerd een aanvraag te doen om het instrument geristreerd te kirjgen als monument.(09)

1998: Het instrument wordt op de monumentenlijst geplaatst.


Foto Joke Bartelds 2009 (02)


Foto Joke Bartelds 2009 (02)

2000: Jan Jongepier schrijft een restauratierapport voor het orgel gedateerd op 29 februari 2000. Zie blz. 00, 01, 02, 03, afbeelding, 04, 05, 06, 07, 08, 09, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19.
In het Archief van Reil zijn ook twee aanteken briefjes bewaard waarin Jan Jongepier de maten noteerde en de mensuren.  (09)


Oude stemkaart Reil 2007/2008

2009-2012: Restauratie door Reil uit Heerde.
Op 26 juni 2009 werd het contract tussen Reil en de Kerkvoogdij afgelsoten. Zie blz. 01, 02, 03, 04, 05 en 06.
Op 18 mei 2010 bevestigt Reil de restauratie, die in 2 fasen zal gaan plaatsvinden.(09)



Artikel in het Dagblad van het noorden d.d. 02-02-2011: (03)
Oog voor juweel van een orgel
REPORTAGE VAN DAM-ORGEL
Kerk Nieuw-Amsterdam: nog 22.000 euro te kort voor restauratie orgel » Gemeente Emmen betaalt niet mee
Door Jan Willem Horstman
Nieuw-Amsterdam 'Wat zegt u? komt de gemeente niet met een Bijdrage over de brug? Dat wist ik nog niet." Jenne Lanjouw (66) uit Nieuw-Amsterdam kreeg vorige week een teleurstelling te verwerken. De gemeente Emmen betaalt niet mee aan de restauratie van het monumentale orgel in de Zuiderkerk in Nieuw-Amsterdam. Een subsidie past niet binnen het gemeentelijke beleid en in de begrotingen van 2010 en 2011 is hiervoor ook geen ruimte gemaakt, zo stelt de gemeente. "Heel jammer", zegt Lanjouw. "Maar we gaan gewoon door met onze acties. De restauratie van het orgel moet in april beginnen."
Lanjouw zit net als zijn dorpsgenoten Geert Ellen (66), Jan Timmerman (62) en Fré Kuper (62) in de commissie die geld bijeen moet sprokkelen voor een opknapbeurt van het orgel in de voormalige Nederlands-hervormde kerk. Het instrument werd in 1902 gebouwd en is nog nooit grondig onder handen genomen. En dat is te horen. "Als het orgel wordt bespeeld, hoor je gerommel, maar ook dat het instrument lucht verliest", zegt Ellen. "Wil je het orgel behouden voor de toekomst, dan moet er binnen afzienbare tijd wat gebeuren. Aan de orgelkast, maar ook bijvoorbeeld aan de mechanieken, de windlade, het pijpwerk en de klaviatuur. Het hele orgel moet uit elkaar."
Het orgel in het witte kerkje aan de Vaart Zuidzijde werd gebouwd door de firma Van Dam uit Leeuwarden. Het instrument heeft volgens kenners een hoge ambachtelijke en artistieke kwaliteit. Dat blijkt ook uit het feit dat het orgel een rijksmonument is. Dit in te-genstelling tot de in 1897 gebouwde kerk. De kosten voor restauratie van het orgel worden geraamd op 135.000 euro. Dit bedrag ligt nog niet op de plank, hoewel het rijk een subsidie toezegde van ruim 63.000 euro. "Er is nog een tekort van 22.000 euro", zegt Kuper. "We hopen dat stichtingen en fondsen ons willen steunen. Maar vanzelfsprekend steken wij ook zelf de handen uit de mouwen om geld te verdienen."
Tot nu toe is er met acties ruim 12.000 euro verdiend. Wie wil kan symbolisch één of meer van de ruim vijfhonderd orgelpijpen adopteren. Ook werd geld binnengehaald met de verkoop van knieperties. "Dat gaan we nog een keer doen", zegt Timmerman. "En op 2 maart wordt er in de kerk een benefietconcert gegeven." De verwachting is dat de renovatie van het orgel zo'n driekwart jaar duurt.
Plafond
De restauratie van het orgel is niet de enige grote kostenpost de komende tijd. Medio 2010 liet het glasvliesbehang aan het plafond los. Om verder afbladderen te voorkomen, moet het plafond opnieuw worden gestuukt. Kostenpost: zo’n EUR 32.000,-. Kuper: "Financieel gezien komt dit ons slecht uit. Ook dit bedrag ligt niet op de plank. Maar het was erger geweest als dat behang na de restauratie van het orgel los was gegaan. Stof is namelijk heel slecht voor kerkorgels."

In 2012 is de restauratie voltooid.
Zie de flyer met een uitnodiging voor de ingebruikname.
Het orgel is met een concert door de adviseur Theo Jellema in gebruik genomen.
Hans Reil vertelde over de historie en de restauratie van het orgel, waarna Theo Jellema he orgel demonstreerde met een toelichting door Hans Reil. Zie 01, 02 en 03 (09)
Voor meer informatie zie het ingebruiknameboekje (05)


Foto Geert Jan Pottjewijd d.d. 29 oktober 2016 Klik op de foto voor een vergroting


Foto (06)


Naamplaatje boven de registertrekkers. Foto Geert Jan Pottjewijd


Detail klaviatuur Foto Geert Jan Pottjewijd

Noten:

  1. Kerkelijke courant 1902 nr. 26 van 27 juni
  2. Kleurenfoto's gemaakt door Joke Bartelds op 22 maart 2009
  3. In een Email op 16 februari 2011 attendeerde Wim Boer mij op dit artikel
  4. Website Reil orgelmakers
  5. Informatie via Email (10-03-2012) verkregen van Roelof Kooiker die het ingebruiknameconcert bezocht.
  6. Email van Janne Lanjouw d.d. 02-01-2014, die me wees op een tweetal foto van de website www.orgelfoto.nl
  7. Boek: NIvO, Het Historische Orgel in Nederland deel 14 blz. 20-21
  8. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Nieuw_Amsterdam,_Vaart_Zuidzijde_86_-_Zuiderkerk
  9. Archief Reil
  10. Drents Archief: 0352 Nederlands Hervormde Gemeente Emmen 380 Kaart van het grondgebied van de hervormde gemeenten Nieuw-Amsterdam en Nieuw- Dordrecht; z.jr. [c. 1872]
  11. Drents Archief: 0352 Nederlands Hervormde Gemeente Emmen 381 Stukken betreffende de bouw van de kerken en pastorieën te Nieuw-Amsterdam en Nieuw- Dordrecht; 1872, 1873
  12. Boek: A. van der Laan, Nieuw-Amsterdam-Veenoord Hondervijfentwintig bij elkaar, Stichting 125 jaar Nieuw Amsterdam/Veenoord, 1985