Pesse, Hervormde kerk


Links: ansichtkaart


Provinciale Drentsche en Asser courant 23-03-1865

1871: De kerk is gebouwd in 1871.
Sinds 1867 werd er in de openbare lagere school ''gepredikt door evangelisten zich noemende: vrienden der waarheid''. (Voorlopers van de huidige ''waarheidsvrienden''). In een bewaard gebleven krantenartikel wordt gevraagd of zij van plan zijn een kerk van de afgescheidenen te stichten of een hervormde kerk met eventueel een orthodoxe voorganger. Het antwoord is niet bekend, maar een dorpsbewoner schenkt een hectare grond waarop een kerkgebouw gebouwd kan worden.
Op 8 oktober 1870 gaf het classicale bestuur zijn fiat. 25 maart 1871 volgde de aanbesteding van de bouw van de kerk en pastorie ten huize van B. Oldenijens te Pesse. Aannemer Van der Veen uit Meppel was de laagste inschrijver voor ƒ 9.673, —.
Na een strijd tussen de kerk te Ruinen en commissieleden van Pesse werd op 26 november 1871 de nieuwe kerk in Pesse door consulent ds. J.J. Damsté uit Ruinen ingewijd.
Ds. Damsté preekt over Haggaï 2 : 10: De toekomstige heerlijkheid van dit huis zal groter zijn don de vorige, zegt de Heere der Heerscharen; op deze plaats zal Ik heil geven, luidt het woord van de Heere der Heerscharen''. (08)


Provinciale Drentsche en Asser courant 25-11-1880

1896: H.J. Wever krijgt van A. Smit 30 gulden voor het voorlezen en zingen in de kerk. (12)

1900: In de kerkenraadsvergadering van 7 december komt de herbenoeming van de voorzanger aan de orde omdat de benoemingstermijn van drie jaar vertreken is.
Besloten wordt de periode in te korten tot 1 jaar. H.J. Wever wordt voor het jaar 1901 jaar benoemd. (13)

1901: 6 december Verzoekschrift van de kerkenraad inhoudende dat m.i.v. 1 januari 1902 geen voorzanger is benoemd en daaraan gekoppeld het verzoek tegen die datum tot organist te benoemen G. Blanken op een jaarwedde van ƒ 50, - . Dit wordt behandeld op een gecombineerde vergadering van kerkvoogden en notabelen den 16 december 1901. Besloten wordt G. Blanken voor een jaar te benoemen op nader te bepalen voorwaarden en salaris.
Ondertussen had ds. Saraber voor een orgel gezorgd. (08)

1907: 30 oktober Ds. Saraber bezoekt de kerkenraadsvergadering met het voorstel voor ƒ 25, - het orgel over te dragen aan de kerkvoogdij zodat deze dan eigenaar is.

1911:

Het Orgel 1911 juni

1919: In de kerkenraadsvergadering van 9 april staat het volgende over het nieuwe orgel: 'Een der aanwezigen brengt thans de kwestie van het kerkorgel, dat zeer onwelluiden is, ter sprake. Een orgelmaker, op verzoek van kerkvoogden overgekomen, had geconstateerd dat een afdoende reparatie op f 500,- zou komen te staan. De vergadering is overtuigd van de wenschelijkheid om tot de aankoop van een nieuw orgel over te gaan. De predikant zal hierover spreken met den president kerkvoogd. Het wordt raadzaam geacht de gemeente te bewegen een som beijeen te brengen waarnaar de predikant zal beproeven ook in Hoogeveen geldelijke hulp te krijgen'. (14)

Uit de kerkvoogdij-notulen van 1919, geciteerd in de Waarheidsvriend
22 augustus: Een handelaar in orgels was overgekomen uit Kampen (GJP: Proper?) om alhier een orgel te verkopen. Na wat over en weer gepraat wordt de koop gesloten op de volgende voorwaarden: koopprijs van het orgel met 10 jaar garantie is ƒ 427, 50, waarvan ƒ 300, - contant en het overige binnen een jaar na levering. Het oude orgel ontvangt de fabrikant in ruil toe op het nieuwe orgel.
23 september: Het aangekochte orgel bevalt niet. De leverancier komt uit Kampen over om te onderhandelen over een ander orgel dat hier beter zal voldoen. Dit gebruikte orgel staat in Heemse. Daar had men dit orgel over. Dit orgel werd in 1807 aan Heemse geschonken. Pesse kan dit orgel kopen maar moet bij een eventuele verkoop de eerste koop aan Heemse gunnen. (In 1960 gaat dit orgel dan ook weer terug naar Heemse). De orgelmaker zou schrijven wanneer het orgel beschikbaar was. Bij stemming wordt een tweetal daarvoor benoemd.
zouden een paar kerkvoogden overkomen naar Kampen om het orgel eerst te zien en te horen.

Boekzaal der Geleerde wereld 1807

Als dispositie geeft de Boekzaal (01):

Linkerzijde   Regterzijde  
Octaaf 2' Praestant 4'
Fluit doux 4' Bourdon 8'
Cromhoorn 8' bas Fluittraver 8' discant
Cromhoorn 8' discant Quinte 3'
Mixtuur 4 (voet)"    


J. de Koff plaatst het door G.H. Quellhorst in 1807 voor de Hervormde kerk van Heemse gebouwde orgel in Pesse. (02)
Het instrument werd in 1807 geschonken door Clara Feyoena van Sytzema. Het orgel werd te Heemse op 17-7-1807 ingewijd en daarbij bespeeld door de "Examinator, den Wel Eerw. Heer P.A. Schultz, Rector te Bentheim". (01)
Te Heemse plaatst J. de Koff een nieuw orgel (03).

Dispositie van het orgel na plaatsing te Pesse:

Prestant 8'
Holpijp 8'
Voix Celeste 8'
Viola 8'
Octaaf 4'
Fluit Harmonique 4'
Octaaf 2'
Calcant  


Uit de kerkvoogdij-notulen van 1919, geciteerd in de Waarheidsvriend
23 december: Er wordt instructie opgemaakt voor de orgelpomper.(08)


17 oktober 1919 Weekblad van de Nederlandse hervormde kerk: 'PESSE (classis Meppel). Zondag j.l. was voor onze Gemeente een feestdag bij uitnemendheid. De lang gekoesterde wensch, een welluidend, degelijk kerkorgel te mogen bezitten, kwam toen in vervulling. Het „Geloofd zij God”, de grondtoon der prediking van dien dag, vond weerklank in aller hart. Ds. Westenburg herdacht met dankbaarheid, hoe de Gemeente zelve een behoorlijke som had bijeengebracht, maar ook uit andere oorden des lands op verrassende wijze was geholpen.
Vol en krachtig steeg het „Wij loven U, o God, wij prijzen Uwen naam”, het eerste lied, dat onder begeleiding van het orgel gezongen werd, uit de Gemeente op. Ten slotte werden tot den heer De Koff, den bekenden kerkorgelfabrikant te Utrecht en den heer Van Lankeren, student te Groningen, die de Gemeente door zijn schoon spel had geboeid, woorden van hulde en dank gesproken.'


Het Orgel 1919 oktober

1925 28 oktober: Vergoeding orgelblaastrapper: ƒ 20, - per jaar. Dit werd dhr. Okken, de schaapherder.  (08)
In de kerkenraadsvergadering van 2 december werd besloten de vervolgbundel van de evangelische gezangen in te voeren.

1932: Op 8 september schrijft de organist een kwitantie dat hij 75 gulden heeft gekregen voor een jaar orgelspelen. (12)

1936: In Heemse zijn plannen om het orgel weer terug te halen.

Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 05-09-1936 Klik op de afbeelding voor een vergroting

1938: Op 14 mei krijgt orgelmaker Ruijf uit Dedemsvaart 85 gulden uitbetaald voor de restauratie van het orgel begin mei. Ruijf geeft op de reparatie 1 jaar garantie met uitzondering van de blaasbalg.

Klik op de afbeelding voor een vergroting

Vanaf 1941 een jaarlijks contract met dhr. Ruif voor ƒ 15, - . (08)


1941: 5 september: Nieuwe blaasbalg kost ƒ 100, - . Een elektrische (automatische) kost ƒ 290, - .
3 december: Blaasbalgtrapper J. Okken krijgt ƒ5, - meer. Wordt dan ƒ 55, - per jaar. (08)

1959: De kerkvoogdij van Pesse vraagt via hun predikant A. van Ginkel op 12 september advies aan de Hervormde Orgelcommissie voor restauratie of vernieuwing van het orgel. Men is bekend met het feit dat een advies f 45,- kost. Het antwoord volgt al op 16 september. Dhr. Cor Edskes zal langs komen voor een onderzoek. Dit kan even op zich laten wachten vanwege drukke werkzaamheden. (10)

1960: Op 1 december stuurt Reil een offerte voor een nieuw orgel op basis van een bezoek van de intonateur van Reil dhr. Logtenberg. Voor deze kerkzaal met een goede akoestiek is een orgel met minimaal 9 stemmen op 2 manualen en pedaal. De kosten van dit instrument bedragen HFl 20.560,= Ook schetst hij een paar uitbreidingsmogelijkheden en de kosten daarvan. Hij wijst op het orgel dat ze op dit moment bouwen voor de Christelijk Gereformeerde kerk in Hoogeveen. (07)
In de kasboeken zijn vanaf 1960 ontvangsten te vinden voor het orgelfonds. (15)

1961: In februari 1961 verschijnt het onderzoekrapport. Men constateert dat het orgel uit een aander kerkgebouw afkomstig is en dat het het begin van de 19e eeuw stamt. Bij de overplaatsing naar Pesse is het ingrijpend gewijzigd.
De dispositie wordt als volgt vermeld:
Prestant 8'
Holfluit 8'
Voix Celeste 8'
Viola 8'
Praestant 4'
Flûte Harmonique 4'
Octaaf 2'
Calcant  
Manuaal: C-f'''. Geen pedaalklavier. Oorspronkelijk ontbrak groot Cis.
De windlade is in zeer slechte staat. Veel door- en bijspraak. Lijmnaden losgelaten en windlade-oppervalk, slepen en pijpstokken zijn niet meer vlak.
De twee keilbalgen vertonen ernstige lekkage.
Pijpwerk is in slechte staat met veel beschadigingen. Veel nieuw pijpwerk van zink. Veel kernsteken. Intonatie is buitengewoon slecht.
De mechaniek is op de draaipunten uitgesleten. Oorspronkelijk beleg vervangen door celluloid.
De orgelkas is in de loop der tijd gewijzigd met slecht materiaal. Ook is houtworm aangetroffen.
Geadviseerd wordt om het orgel niet te restaureren en een nieuw orgelpositief aan te schaffen. met 5 registers. De kosten worden geschat op f 12.500,-
Op 23 augustus vraagt de orgelcommissie of de kerkvoogdij al een beslissing heeft genomen. (10)

1962: Op 13 juni meldt de predikant A.J. de Bis dat er nog geen beslissing omtrent aanschaf is genomen. Vermoedelijk wordt een orgel van Flentrop aangeschaft. Ds. A. van Ginkel is 2 jaar geleden al vertrokken. (10)

1963: Nieuw orgel door Flentrop. Kosten ƒ 35.000,-
In de kerkenraadsvergadering van 28 maart is de kerkenraad blij verrast dat het nieuwe orgel spoedig geplaatst kan worden. Hopelijk is het dat met Pinksteren in gebruik. (14)
Uit een aantal antwoordbrieven op een uitnodiging om de ingebruikname van het orgel bij te wonen blijkt dat de ingebruikname plaats vond op vrijdag 24 mei. (11)
In de kerkenraadsvergadering van 25 juli wordt gezegd dat het nieuwe orgel f 14.000,- kost. Het geld is bijna bij elkaar.
Op 30 december wordt geconstateerd dat het orgelfonds geheel gevuld is. Er dient een ander doel gezocht te worden.(14)
Het oude orgel gaat weer terug naar Heemse en wordt opgeslagen bij particulieren. Later wordt het geplaatst als koororgel in de Hervormde kerk van Lochem.


Foto's Geert Jan Pottjewijd

Dispositie:

Manuaal
   Pedaal
Holpijp
 8' /d
 C-d1
Roerfluit
 4' b/d
  
Prestant
 4'
  
Octaaf
 2'
  
Sesquialter
 II
  
Mixtuur
 II
  

rechts: foto Geert Jan Pottjewijd
Foto: Geert Jan Pottjewijd

198x: Restauratie van het orgel? Zie onderstaand krantenbericht

Meppeler Courant 1989-07-26

2015: De Gereformeerde Kerk en de Hervomde Kerk in Pesse worden samengevoegd. Eerst wordt geprobeerd de oudste kerk te verkopen.

Bericht uit het Dagblad van het Noorden van 29 september 2015

2017: De kerk is inmiddels verkocht.

2019: Het orgel uit Pesse is door Flentrop geplaatst in Castromonte, Spanje (09)

https://www.elnortedecastilla.es/ (2020-09-23)

Bronvermelding:
  1. Boekzaal 1807, 2e deel, blz. 224-227
  2. Hierover schrijft Seerp Anema in "Een vergeten dichteres uit de achttiende eeuw", Amsterdam 1921. blz. 2 "Op last van Kerkvoogden weggebroken. Mijn pogingen het daar te behouden, liepen, helaas, op niets uit." Hij bezocht Heemse, kerk en orgel in 1917, in de nazomer. In dit boek komen een foto voor van Clara Feyoena van Sytzema en van het orgel, zoals het toen nog te zien was. Op blz. 171 zegt hij nog: "Hoe zal ik de daad der kerkvoogdij qualificeren, die in 1918, geheel onnodig, die hand tussen haar (C.F.v.Sytzema) en 't heden heeft weggebroken en verkwanseld?" Waaruit op te maken zou zijn dat het orgel in 1918 verdween.
  3. Het organistenblad juli 1918 vermeldt de nieuwbouw van een orgel door de orgelmaker J. de Koff.
  4. www: http://reliwiki.nl/index.php/Pesse,_Hoogeveenseweg_42_-_Voorhofkerk
  5. www: http://reliwiki.nl/index.php/Lochem,_Markt_2_-_Grote_of_St._Gudulakerk
  6. www: http://nl.wikipedia.org/wiki/Clara_Feyoena_van_Raesfelt-van_Sytzama
  7. Archief Reil
  8. Tijdschrift: De Waarheidsvriend, 5 februari 1998 , pag. 11
  9. www: https://www.flentrop.nl/orgelbouw/pesse_herv.html (2020-09-23)
  10. Archief lambert Erné Universiteit Utrecht
  11. Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente Pesse 6 kerkenraad Ingekomen stukken 1950-1967
  12. Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente Pesse 48 erkvoogdij Nota's bij de rekeningen; 1894-1899, 1903-1906 en 1932-1938
  13. Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente Pesse 1 Kerkenraad Notulen 1871-1915
  14. Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente Pesse 2 Kerkenraad Notulen 1915-1969
  15. Drents Archief 0807 Nederlands Hervormde Gemeente Pesse 50 Kasboek; 1959-1972
Situatie te Lochem

 Reformatorisch Dagblad 12 februari 1983 Lochems Grote Kerk kreeg historisch koororgel
Achterhoekse orgels (II)
In de afgelopen jaren zijn relatief veel kerken overgegaan tot aanschaffing van een koororgel. In de rij van deze kerken heeft zich onlangs ook de fraai gerestaureerde Grote- of Gudulakerk van het oude stadje Lochem gevoegd, het stadje dat dit jaar evenals EIburg, Arnhem en Grave, zijn 750-jarig bestaan hoopt te vieren.
De kerkmuziek wordt in de Grote Kerk van Lochem op hoog niveau beoefend en in het kader hiervan was een koororgel dan ook onontbeerlijk. Dat men een historisch koororgel heeft weten te bemachtigen en heeft kunnen plaatsen, is alleen al in het kader van ons nationale orgelbezit van groot belang. De belangrijkheid van dit koororgel zit mede hierin dat het van oorsprong een werkstuk is van de bekwame orgelmaker G. H. Quellhorst, destijds nog wonende in Neuenhaus in de Graafschap Bentheim, ook de bouwer van het fraaie orgel in de Grote- of St.-Nicolaaskerk te Elburg, het orgel in de Bethlehemkerk te Zwolle en het orgel zoals dat thans staat in de kerk van de Geref. Gemeente te Utrecht.
Drie orgels die merkwaardigerwijs thans alle worden gerestaureerd en binnenkort gereed zullen komen.
Het koororgel zoals dat thans staat opgesteld werd oorspronkelijk gebouwd door Quellhorst voor de Hervormde Kerk van Heemse zoals de „Boekzaal der Geleerde Wereld" aldus meldt: „Heemse, den 24 Juny 1807: Dit orgel is op edelmoedige en weldadige wijs uit Liefde en (ter) opluistering voor de „Godsdienst, tot verfraaiing van ons Bedehuis alsmede, tot verbetering van het gemeenschappelijk Psalm- en Evangeliezang, door de Hoog Welgeb. Vrouw, Baronesse, Douairiere C. F. van Raasfelt, geboren van Sytzama en vrouw van Heemse, aan onze kerk geschonken: gemaakt door den, in dit vak doorkundigen G. . H. Quellhorst, orgelmaker te Nieuwenhuis, in het Graafschap Bentheim en zoo vervaardigd, dat hetzelve de goedkeuring van kunstkenners volkomen wegdraagt".
Dispositie
Toen het gereed was bezat het orgel de navolgende dispositie en het is wel leuk even door te geven hoe men dat toen noteerde:
Slinkerzijde: Octaaf 2 voet, Fluitdoux 4 voet, Mixtuur 4 voet (moet zijn: 4 sterk), Cromhoorn 8 voet; Bas en Cromhoorn 8 voet Discant.
Tregterzijde: Prestant 4 voet, Bourdon 8 voet, Fluittravers 8 voet Discant, Quinte 3 voet.
Tot ongeveer 1919 heeft het dienst gedaan in Heemse waarna het werd geplaatst in de Hervormde Kerk van Pesse (Drenthe). Hier heeft het gestaan tot ongeveer 1962. Merkwaardig is het dat men over de tussinliggende lotgevallen van dit orgel niets heeft kunnen vinden, ondanks de intensieve naspeuringen die de orgeldeskundige J. Legêne, als adviseur bij de bouw van het koororgel in Lochem betrokken, heeft uitgevoerd. Toen men dit orgel voor Lochems kerk had aangekocht was het helaas niet meer compleet. Zo waren de Cromhoorn en de Fluittravers verdwenen terwijl pijpen van de Mixtuur o.a. in de Octaaf 2' waren opgenomen. Herstel hiervan was dus niet zo moeilijk. Omdat er van Quellhorst geen Cromhoorn meer bekend was, heeft men de Dulciaan 8'' van het Elburger orgel gekopieerd en ook naar het voorbeeld van de registeropschriften bij genoemd orgel in verkleinde vorm de registerbordjes gemaakt. Bij de bouw en reconstructie van dit orgel kwamen nog enkele opzienbarende zaken te voorschijn.
Zo ontdekte men dat de windlade geen plaats bezat voor de cis, maar die toets zat wel op het oude klavier. Bovendien hebben de registerstrekkers nooit ter weerszijden van het klavier geze, ten zoals de hierboven vermelde „Boekzaal" aangeeft.
Al met al wekt dit orgeltje wel het vermoeden dat het uit bestaande delen is samengesteld al was het pijpwerk in 1807 stellig wel nieuw, met uitzondering van de Quint 3' die veel inscripties bevat en ongetwijfeld van nog oudere datum is.
Het is verheugend dat dit fijn klinkende instrumentje, op vakkundige wijze hersteld en gerestaureerd door de orgelmakerij Flentrop uit Zaandam, zo''n bijzonder goede plek heeft gevonden in de Grote Kerk van Lochem.
De dispositie luidt: Prestant 4', Holpijp 8', Fluittravers diskant 8', Quinte 3', Gedektfluit 4', Octaaf 2', Mixtuur 4 sterk. Kromhoorn 8 gehalveerd.




















Het orgel nu te Lochem (05)


Clara Feyoena van Raesfelt-van Sytzama (Friens, 5 april 1729 - Heemse, 1 september 1807)
Info: http://nl.wikipedia.org/wiki/Clara_Feyoena_van_Raesfelt-van_Sytzama