Zuidwolde, Hervormde kerk

Informatie over de kerk


Ansichtkaarten links na 1940, rechts na na 1960

Geluidsopnamen Geert Jan Pottjewijd d.d. 26 augustus 2021
 - J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 Registratie: Bourdon 16' Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Mixtuur
 - Hendrik Andriessen (1892-1981): Thema met variaties


Drentsche courant 17-11-1829


Provinciale Drentsche en Asser courant 02-08-1860

1860: Bij de aanstelling van de nieuwe koster/voorzanger wordt meteen een instructie geschreven. (07)



Provinciale Drentsche en Asser courant 30-01-1866, 10-05-1866

Provinciale Drentsche en Asser courant 01-07-1879 Klik op de afbeelding voor een vergroting

1901: Men brengt vanuit Zuidwolde een bezoek aan de Hervormde kerk van Ruinen, waar Doornbos net een nieuw orgel heeft geplaatst.

Verslagen van kerkvoogden van 1901 - 1904. (14) en de verslagen van de kerkenraad van 1901-1904 (15) In de onderstaande tekst wordt verwezen naar deze verslagen
In de kerkenraadsvergadering van 1 mei 1901 wordt de noodzakelijkheid van een orgel besproken. Volgens een geraadpleegde orgelmaker is er 2000 gulden nodig. Voorgesteld wordt om aan de kerkvoogden te vragen of er 2000 gulden geleend kan worden. Dit zal in een gezamenlijk vergadering verder worden besproken. De predikant stelt voor om de voorlezer af te schaffen. Hij kan dit zelf doen. Er komt dan geld vrij voor een organist.
In de gecombineerde vergadering van kerkenraad en kerkvoogden wordt besloten een orgel aan te schaffen. Er zal f 2.000,- van de diaconie worden geleend tegen 1 procent. Daarna deelt dhr. Brouwer mee dat hij en zijn vrouw besloten hebben de 2000 gulden te schenken. De gift wordt in grote blijdschap aanvaard. De fam. Brouwer krijgt als tegenprestatie een vast bank in de kerk.
In een vervolgvergadering met kerkenraad, kerkvoogden en notabelen wordt gemeld dat het nieuwe orgel in de Hervormde kerk van Ruinen is bezocht. De geraadpleegde orgelmaker had daar een orgel gebouwd dat ook hier voldoende zou moeten zijn. Waarschijnlijk moet het orgel in Zuidwolde iets groter zijn. Het ontbrekende bedrag kan dan van de diaconie worden geleend. Besloten wordt een contract te laten opstellen door Doornbos.
In de kerkvoogdijvergadering van 22 oktober beslissen de kerkvoogden dat het ambt van voorlezer wordt ingetrokken omdat er in de begroting ruimte gemaakt moet worden voor het ambt van organist.


Kasboek: Er wordt f 15,- uitgegeven aan orgelonderzoek. Waarschijnlijk wordt hiermee het bezoek aan het nieuwe Doornbos-orgel van Ruinen mee bedoeld. (10)


Provinciale Drentsche en Asser courant 20-06-1901, Meppeler Courant 31-07-1901, Provinciale Drentsche en Asser courant 15-08-1901

1902: Mechanisch kegelladenorgel gebouwd door Doornbos. Het was een geschenk van Jacob Jans Brouwer en Aaltje Brouwer-Schoonvelde.
De omschrijving van de uit te voeren werkzaamheden staan in een ongedateerd contract.
In het contract wordt zowel de bouw van een orgel als de galerij gespecificeerd. De galerij dient over de volle breedte van de kerk te worden gebouwd en wordt volledig gespecificeerd inclusief portaal, trap en pilaren. Ook het schilderen wordt omschreven.
De dispositie van het orgel wordt:
1. Prestant 8 voet fijn gepolijst 75% tin in het front - het gedeelte dat niet in het front staat van gewoon metaal, gedeeltelijk met ... labium
2. Bourdon 16 voet van hout ........
3. Holpijp 8 voet van hout volle toon
4. Gamba 8 voet vanaf klein c van metaal't onderste octaaf uit de Holpijp
5. Octaaf 4 voet van metaal fluit toon
6. Quint 3 voet van metaal ...
7. Fluit 4 voet 3 1/2 octaaf van metaal .... va hout
8, Octaaf 2 voet van metaal
9. Trompet 8 voet ...............
10. Cornet 5 sterk
11. saxophon 1/1 ....
De windlade wordt gemaakt van eikenhout met een kegellade systeem.
Als opleverdatum wordt 24 dember 1901 genoemd.
Betaling van f 400,- bij plaatsing van het mechanische deel, windlade en blaasbalg; f 300,- als het orgel bespeeld kan worden en f 975,- als het orgel geheel klaar is en goedgekeurd; f 100,- na ingebruikname.
Garantie van vijftien jaar.1928: Kasboek: Tractement Organist f 170,- (09)

Op de kerkvoogdijvergadering van 21 februari wordt de overname van het orgel en de bespeling ervan besproken. Besloten wordt de dhr. ter Linde uit Elburg het orgel zal keuren op 11 maart. Op biddag 12 maart zal het orgel in gebruik worden genomen met een orgelconcert. De entree is 15 cent. De eigenaars van gehuurde plaatsen hebben recht om op hun eigen plaats te zitten. De eerste maand zal dhr Mulder uit Meppel de kerkdiensten spelen. De predikant zal de namen van de schenkers van het orgel noemen.
In de kerkenraadsvergadering van maart 1902 wordt geconstateerd dat het orgel zijn voltooiing nadert. Het orgel wordt in gebruik genomen op biddag 12 maart. Twee organisten worden genoemd om het orgel te keruen in in te wijden: dhr. Ter Linde uit Elburg en dhr. Steenhuis uit Groningen. Na stemming wordt Ter Linde gekozen. Dan dient een organist te worden benoemd. In aanmerking komt de huidige koster/voorlezer, maar niet zeker is of hij bekwaam genoegd is. Besloten wordt een examen af te nemen. Voor het orgelspel in de eerste paar weken wordt een organist van elders gezocht. Er wordt eerst in Meppel naar een organist gezocht. Het onderschrift onder het orgel wordt door de predikant verzorgd.
Op de kerkvoogdijvergaderig van 11 maart zijn naast de kerkvoogden aanwezig de predikant en dhr. Ter Linde uit Elburg. Dhr. ter Linde heeft het orgel onderzocht en goedgekeurd. Het orgel is dus overgenomen van de fabrikant Doornbos. Doornbos moet 5 jaar voor het orgel instaan en het orgel gedurende die periode gratis onderhouden. Na deze periode krijgt hij de laatste 150 gulden. Voor het bespelen van het orgel door dhr. Uilenberg heeft dhr. ter Linde aangeraden dat hijnog eerst meer oefening moet hebben. Het concert op 12 maart door dhr. ter Linde heeft 42 gulden opgebracht. Het orgel zal voorlopig worden bespeeld door dhr. Ten Cate uit Avereest.
In de kerkvoogdijvergadering van 15 juni worden sollicitanten besproken. Opgekomen zijn: dhr. Ensing uit Dedemsvaart, Van Dalen uit Hoogeveen en Van Oosten uit Zuidwolde. Als organist wordt benoemd dhr. Ensing met een salaris van f 125,- per jaar. Datum diensttreding is 29 juni 1902.
Op 17 oktober komt de blaasbalgtrapper aan de orde. De beloning wordt f 15,- per jaar. Voor het schhonhouden van de kerk en andere werkzaamheden krijgt hij 25 gulden. Verder heeft de huidige functionaris vrij wonen in de woning die vast zit aan de consistoriekamer. (14)
Op 25 november 1902 komen bij het College van Toezicht in verbaal 29/11 problemen aan de orde over het salaris van de koster/voorzanger in verband met de benoeming van een organist. (18)

Kasboek: Er wordt aan de ontvangstenkant van 1901 een 'Overschot van het orgel' geboekt van f 173,50. Bij de uitgavenkant voor de 'orgelnist' f 103,30 (10)



Nieuwsblad van het Noorden 13-01-1904


Foto vanuit http://www.kerkeninbeeld.nl

Meppeler Courant 1901-11-06 en 1901-08-17


Provinciale Drentsche en Asser courant 14-03-1902, 04-06-1902 en 17-06-1902


Nieuwsblad van het Noorden 12-03-1902, 14-03-1902

1903: Op 17 februari komt in verbaal 3-8/11 in het college van Toezicht de kwest van het traktement van de koster/voorzanger weer aan de orde. De koster krijgt geen vergoeding omdat het gratis gebruik kan maken van een woning, een tuin en een stuk bouwland. (18)
Kasboek: 'G. Ensink organist tractement' f 125,- en 'dezelfde idem van vorige jaar' f 5,- (10)

1904: In de kerkvoogdijvergadering van 25 februari wordt besloten aan Doornbos f 50 uit te keren van de f 150,-, die hij nog te goed had.
Kasboek: 'J. Doornbos' f 50,-; W.E. Ensink bezoldiging organist 1e kwt f 31,25 idem kwartalen 2,3 en 4; Ensink voor het overschrijven van de borden f 10,-; Ensink voor het spelen 2e kerstdag ´s avonds f 2,- (10)

1907: Kasboek: 'aan tractement organist' f 125,-, aanschrijven borden f10,-, J. Doornbos restant gelden orgelmaken f 100,- (Hier krijgt Doornbos de laatst f 100,- voor het orgel), J. Doornbos f 16,50 (10)


In het boekje "Kerkorgelbouw van Klaas Doornbos" door Sieuwert Zandt staan lovende woorden over het orgel in Zuidwolde


Meppeler Courant 15-10-1910

1911: Kasboek: G. van Oosten orgelspelen avonddienst f 32,-, W.E. Ensink organist f 31,25 3x en 1 x f 41,25 incl. bordenschrijven, J. Doornbos orgelmaker f 34,50 (10)

1916: Kasboek: 'Aan Ensing organist' f 125,- Overschrijving borden f 10,-, Doornbos orgelmaker f 21,- (10)

1917: Kasboek: G. van Oosten organist f 30,-, J. Ensink organist f 31,25 (4x) 16 sept. 'J. Doornbos organist' f 138,36 (10)

1918: Kasboek: Ensing organist f 31,25 (4x), Duurte toeslag organist f 50,- (10)

1922: Kasboek: J. van Loghem voor het orgel f 40,- (12)

1923: Kasboek: J. van Loghem kerkorgelstemmen f 40,- Reken Koning Organist kwartaal van 1 mei 1923 tot 31 januari 1924 f 127,50 (12)

1924: Kasboek: J. van Loghem stemmen kerkorgel f 40,- (12)

1925: Kasboek: Rek. voor het Org nazien f 40; Rek Doornbos? f 1,40 (12)

1926: Kasboek: Van Loghem f 140,- (12)

1927: Op 7 maart beantwoordt Andreas Doornbos een brief van 5 maart waarin wordt gevraagd wat de prijs is van een stembeurt. Een stembeurt kost 30 gulden. Dat is meer dan het orgel in Ruinen, maar het orgel in Ruinen heeft 9 registers en het orgel in Zuidwolde heeft 11 registers. Reparaties worden afzonderlijk berekend. Hij waarschuwt voor een naamgenoot (zijn broer) van hem die ook orgels onderhoudt. Graag de voornaam of voorletters goed schrijven zodat er op het postkantoor van Groningen geen verwarring ontstaat. (09)

1928: Kasboek: Tractement Organist f 170,- (12)

1929: Kasboek: Orgelstemming f 50,10 (12)

1930: Kasboek: rek Doornbos orgel f 350,- (12)

1931: Kasboek: Onk. orgel Doornbos f 60,- of f 35,- (12)


Provinciale Drentsche en Asser courant 08-01-1931

1933: Kasboek: organist f 85,-; Doornbos f 15,- Doornbos f 15,- (12)

1937:

Uit het boek Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Drenthe 1937

1941: Op een verzekeringspolis is het orgel met tribune, prediktstoel en banken verzekerd voor f 8.000,- (11)

1943: Kasboek: G. Santman? Organist f 62,50 (12)

1944: Kasboek: Organist H. Koning f 120,- Kasboek: Organist K. van Veen f 24,-; Organist Beekamp f 32,-; Organist H. Koning f 64 (Bedragen overlappen elkaar waarschijnlijk. Er zijn twee kasboeken over 1944 en 1945) (12)

1945: Kasboek: Rekening organist Beekamp f 78,37 (waarschijnlijk een orgelreparatie), Orgelstemming f 7,50 Kasboek: Organist Koning f 120 1945: Alternatief kasboek: Organist Beekamp f 78,37; Orgelstemmen Beekamp f 7,50; organist Koning salaris f 41,63 (12)

1947/1948:
Op 19 januari 1947 schrijft dhr. Bosscher een brief aan Reil of hij na de oorlog al weer materiaal beschikbaar heeft om het orgel te wijzigen en te restaureren.
Op 28 januari beantwoord Reil de vraag van dhr. Bosscher en geeft op alle vragen van dhr. Bosscher antwoord met daarbij een calculatie. Hij geeft daarbij ook aan dat hij het vervangen van de Trompet 8' nog niet kan uitvoeren, omdat hij deze extern moet aankopen..
Op 4 februari schrijft dhr. Bosscher dat voordat de revisie kan worden gegund er eerst nog eeoverleg dient plaats te vinden in de week van 18 februari.
Op een brief van 8 april dankt Reil voor het ontvangen van de opdracht.
Op 9 april geeft Reil aan dat hij een Trompet van Giesecke uit Duitsland kan aankopen voor F 675,=. Deze is zo goed als nieuw. Hij vraagt om spoedig antwoord, anders is het register misschien al verkocht aan een ander.|
Op 10 april geeft Bosscher aan dat ze het aanbod van de Trompet graag accepteren. Hij vraagt of ze iets terug krijgen voor de oude Saxophone en de Trompet.
Wijziging van het orgel door Reil. Deze werkzaamheden staan beschreven in een contract gedateerd op 8 april 1947. (Blz. 01, 02, 03, 04, 05, 05 en 07)
De volgende werkzaamheden worden uitgevoerd
 - Algehele schoonmaak
 - Volledige herintonatie van het pijpwerk
 - De windlade wordt aangesloten op een tweede windkanaal om voldoende wind te waarborgen
 - Revisie van de gehele machaniek
 - Invoeren van het handklavier en het vervangen van het pedaalkalvier en uitbreiden met 2 tonen van 25  naar 27
 - De saxophoon 16' wordt vervangen door een Mixtuur III-V. Er moet nog een besluit worden genomen omtrent het vervangen van de trompet 8' (06)
Onzeker: toevoegen een Fluit 4. Vernieuwing Trompet 8'. (02)
Op 10 december 1948 meldt Bosscher dat de rekening is ontvangen en dat hij hem heeft doorgegeven aan de kerk. Hij vraag tevens een stembeurt voor de Kerstdagen en meldt een hanger die moet worden opgelost. (06)

Dispositie na de werkzaamheden door Reil:
Bourdon 16'
Prestant 8'
Holpijp 8'
Gamba 8'
Octaaf 4'
Quint 2 2/3'
Octaaf 2'
Cornet IV
Mixtuur III-V
Trompet 8'
Tremulant  


Meppeler Courant 1947-10-17

1949: Reil maakt een transmissie vanuit de Bourdon 16 naar het pedaal.
De registertractuur wordt pneumatisch gemaakt. (02) (GJP: Geen vermelding van deze werkzaamheden in het Reil-archief)
Dhr. H. Pijlman uit Meppel bespeelt het orgel bij de ingebruikname.

1950: Op 15 maart vraagt dhr. Bosscher of het orgel voor 2 april kan worden gestemd.
Op 17 maart bedankt Reil Dhr. Bosscher voor zijn inzet om het orgel uit te breiden en te restauareren. Hij biedt aan de volgende stembeurt gratis uit te voeren en beloofd dit voor 1 april te doen.
Dhr. Bosscher meldt op 28 juni dat er vaak hangers optreden en vraagt of Reil binnenkort kan langskomen om het probleem te onderzoeken. (06)
Van schilder M. Zwart uit Zuidwolde dateert een brief waarin de schilder beschrijft wat hij moet doen om onder andere het orgel "in vrij goed staat" te brengen. Dit dient te geschieden op dezelfde wijze als in 1936. (11)

1951: Vraag op 4 mei van dhr. Bosscher of het orgel voor Pinksteren gestemd kan worden. De postzegel mist. Waarschijnlijk bewaarde Reil postzegels voor een bepaald doel. (06)

1957: Op een tekening voor een interieurvernieuwing is ook het orgel ingetekend. (08)

Bouwtekening d.d.d 18 januari 1957 door P.L. De Vrieze (Klik op de afbeelding voor een vergroting) (17)

Op 11 maart vraagt het bureau monumentenzorg informatie over het orgel en de andere inventaris vanwege een geplande kerkrestauratie. (17)

1970: In een offerte van 24 februari (blz. 01 en 02) doet Reil een voorstel om het binnenwerk van het orgel geheel te vervangen vanwege verwarmingsschade, maar het pijpwerk zoveel mogelijk te hergebruiken. Reil heeft een éénklaviers- en een tweeklaviers-variant.
Op 22 april vraagt de kerk om uitwerking door Reil van een uitgebreidere 2 klaviers variant. Ze doen in de brief een dispositievoorstel. In een ongedateerde brief stelt van Rigteren voor de pijpen van de Gamba te gebruiken voor een prestant 4'.
Op 24 april (blz. 01, 02, 03) komt Reil op verzoek van de kerk met een grotere variant van het 2-klaviers orgel. Roerfluit 8' en Woudfluit 2' zijn geheel nieuw. De rest van het pijpwerk wordt hergebruikt. (06)


Meppeler Courant 14 december 1970

1971: Op 8 februari 1971 volgt een nieuwe offerte van een 2-klaviers orgel met 14 registers.  (06) De ombouw door Reil gaat tenslotte niet door en wordt uitgevoerd door Hendriksen en Reitsma.

1972: Ombouw tot een mechanisch 2-klaviers instrument in de bestaande orgelkas door Hendriksen en Reitsma.
Een gedeelte van het oude pijpwerk wordt opnieuw gebruikt.
De kas wordt naar voren geplaatst en opnieuw geschilderd.




Foto's  uit http://www.kerkeninbeeld.nl

Voor deze restauratie werd een aktie gevoerd voor het bijeen krijgen van de nodige gelden.
Zie onderstaand krantenartikel:

Hoogeveense Courant 14-03-1972

Dispositie na de werkzaamheden van Hendriksen & Reitsma:

Hoofdwerk   Nevenwerk   Pedaal  
Bourdon 16' Holpijp 8' Subbas 16' 
Prestant 8' Prestant 4'    
Roerfluit 8' Roerfluit 4'    
Octaaf 4' Nasard 2 2/3'    
Quint 2 2/3' Woudfluit  2'    
Octaaf 2' Sesquialter  II    
Mixtuur III-V        
Trompet 8'        
Tremulant
Standaard-koppelingen

Foto van Peter ten Kate

2002: Het orgel bestaat 100 jaar

Meppeler Courant 2002-11-06_13

2004: Groot onderhoud door Hendriksen & Reitsma. Labia en snijwerk worden verguld. Orgelkas wordt groen geschilderd.
Op het nevenwerk werd de Prestant 4' vervangen door en Dulciaan 8'.
Een deel van de mixtuur wordt vernieuwd. (16)


Foto's: Geert Jan Pottjewijd (27 augustus 2021) Klik op de linker foto voor een vergroting



Foto: Peter ten Kate. (01)



Meppeler Courant 2005-11-11 Klik op de afbeelding voor een vergroting

2015: Uitbreiding van het orgel door Henriksen & Reitsma. Op zaterdag 14 november 2015 is de officiële ingebruikname.
Het orgel wordt officieel weer in gebruik genomen door Roger de Groot, burgemeester van de gemeente De Wolden. Hierna is er een concert dat wordt verzorgd door de bekende Kamper organist Harry Hamer en trompettist Eddy Schraa uit Dronten.
Zij spelen een gevarieerd programma, waarbij de nieuwe klankmogelijkheden volop te horen zijn. Ook de eigen organisten van de kerk, Geert Meijer, Tim Vroom en Peter ten Kate, zullen deze avond van zich laten horen.
Het programma op 14 november begint om 19.30 uur. De toegang is gratis. (16)

Wijzigingen:
Op het nevenwerk worden 2 registers toegevoegd:
Viola 8 (nw, groot octaaf komt uit CGK Siegerswoude De Wilp, ± 1895)
Vox Celeste 8 (uit CGK Siegerswoude De Wilp, ± 1895, was een Viola 8) (16)

Het pedaal wordt zelfstandig in een aparte kas achter het orgel, en is samengesteld uit gebruikt materiaal:
Subbas 16 (uit CGK Genemuiden, bouwer onbekend)
Octaaf 8 (uit Hervormde Dorpskerk IJsselmuiden, 1968 Verschueren)
Fagot 16 (uit Hervormde Dorpskerk IJsselmuiden, 1982 H&R)
De windlade van het pedaal komt ook uit IJsselmuiden, 1968 Verschueren (04) (16)


Krantenartikelen uit het Dagblad van het Noorden

Dispositie na de wijzigingen van 2015:

Hoofdwerk C-f3: Nevenwerk C-f3: Pedaal C-d1:
Bourdon 16 Viola 8 Bourdon 16 (transmissie)
Prestant 8 Celeste 8 Subbas 16
Roerfluit 8 Holpijp 8 Octaaf 8
Octaaf 4 Roerfluit 4 Fagot 16
Quint 22/3 Nasard 22/3  
Octaaf 2 Woudfluit 2  
Mixtuur 3-5 sterk Sesquialter 2 sterk  
Trompet 8 Dulciaan 8  

Speelhulpen: Koppel HW-NW, Koppel Ped-HW, Koppel Ped-NW, Tremulant (04)


Klik op de afbeelding voor een vergrote weergave. Foto: Peter ten Kate


Bronvermelding:
  1. E-Mail van Peter ten Kate d.d. 14-12-2005
  2. Boek: Boek: NIvO, Het Historische Orgel in Nederland deel 14 blz. 28-29
  3. www: http://reliwiki.nl/index.php?title=Zuidwolde,_Hoofdstraat_98_-_Hervormde_Kerk
  4. E-Mails Peter ten Kate d.d. 30 september 2015 en 6 november 2015
  5. E-Mail Peter ten Kate d.d. 4 februari 2016
  6. Archief Reil
  7. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 39 Instructie voor de koster en voorzanger; 1857
  8. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 108 Bouwtekening van het interieur van de kerk; 1957
  9. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 109 Correspondentie met een orgelbouwer; 1927
  10. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 59 Registers van ontvangsten en uitgaven 1856-1919
  11. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 93 Ingekomen stukken en minuten van verzonden stukken 1839-1945
  12. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 122 Kasboeken
  13. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 121 Kasboeken
  14. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 31 Notulen van de vergaderingen van de kerkvoogden 1889-1933
  15. Drents Archief: 0405 Nederlands Hervormde Gemeente Zuidwolde 2 Notulen van de vergaderingen van de kerkenraad 1865-1929
  16. www: https://petertenkate.nl/ (31-10-2023)
  17. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 1858 Zuidwolde, NH kerk; 1957--1984
  18. Drents Archief: 0446 Provinciaal College van Toezicht Hervormde Gemeenten 101 1902-1903

Foto's van Peter ten Kate na de uitbreiding van 2015 (05)




Foto Geert Jan Pottjewijd (2021) Links Manuaal I en II, rechts de pedaalkas