Gasselte Hervormde Kerk

Informatie over de kerk

Opnamen d.d. 20 december 2019 door G.J. Pottjewijd

J.S. Bach (1685-1750): Fuga in G BWV 576 B16, P8, O4, Q3, O2 en Mixt
Hans Friedrich Micheelsen: Organistenpraxis 01 Wie schon leuchtet der Morgenstern P8, H8, O4, Q3, O2
Hans Friedrich Micheelsen: Organistenpraxis 01 Es ist ein Ros entsprungen 1e keer H8 2e keer B16 en H8 octaaf hoger
Hans Friedrich Micheelsen: Organistenpraxis 01- Kommt und lasst uns Christus Ehren H8, O4, O2
P. Anton Esterndorfer (1670- 1711): Gaillarda svi tonj


Ansichtkaart beschreven in 1932

1885: De kerkvoogdij roept sollicitanten op voor de functie van koster en voorzanger.

Provinciale Drentsche en Asser courant 27-10-1885

1911: Van 17 juni dateert een afschrift van de benoeming van J. Stel, hoofd der school te Gasselte, tot koster, voorlezer en voorzanger. De genoemde bijlagen en instructie zijn niet bewaard gebleven. Op de achterkant staan een serie namen, die vermoedelijk betrekking hebben op in 1910 geboren kinderen. (12)

1926: Er worden plannen gemaakt voor de plaatsing van een orgel.

Provinciale Drentsche en Asser courant 01-10-1926

1929: In de Kerkenraadsvergaderingen van 22 maart t/m 28 oktober wordt gesproken over de kerkrestauratie en de aanschaf van een orgel.
 - Op 22 maart wordt meegedeeld dat koster/voorzanger G. Jansen zal worden opgevolgd door J. Stel tegen een vergoeding van f 4,- per dienst.
 - Op 3 juli deelt de dominee mee dat hij samen met ds. Boonstra uit Gieten een tweetal orgels heeft bezichtigd. Muziekhandelaar Meek uit Assen biedt een orgel aan voor f 1.300,-. Orgelmaker Andreas Doornbos voor f 2.200,-. Doornbos verlaagt later de prijs naar f 2.000,-

Provinciale Drentsche en Asser courant 11-03-1929, Nieuwe provinciale Groninger courant 14-10-1929

Bij de restauratie van de kerk zal nu ook een 'orgelzolder' worden gebouwd. Bij de aanschaf van het orgel van Meek zou er een tekort ontstaan van f 1200,-. Dit kan worden gedekt door het uitschrijven van een lening met aandelen van f 25,- tegen een rente van 4%. Financiering kan ook door gebruik te maken van een gift van mej. R.J. Altingh en geld te lenen van particulieren. Als deskundige voor de kerkrestauratie wordt B. Aalden uit Gasselternijveen aangesteld.
 - Op 12 augustus licht B. Aalden zijn gemaakte bestek voor de kerkrestauratie toe. Het bestek wordt goedgekeurd. De kosten van de kerkrestauratie werden door hem begroot op f 1.188,17. Op 24 augustus zal het werk worden aanbesteed. Het College van Toezicht geeft een subsidie van f 242,27. De wegwijzer die men ontving van de kerkorgelraad te Hilversum wordt voor kennisgeving aangenomen. Het orgel dat Meek aanbood is gekocht voor f 1.100,- onder het beding dat hij het voor die prijs moet leveren en plaatsen met tien jaar garantie. Een stembeurt kost f 15,-. Betaling van het orgel zal plaatsvinden op 1 november.
 - Op 4 september blijkt dat A. Mulder en G. Jansen het orgel willen bespelen. Een besluit zal worden genomen na proefspel op 13 oktober op het dan al geplaatste orgel.
 - Op 28 oktober wordt besloten een geldlening te sluiten van f 1.100,- bij de Boerenleenbank voor de aanschaf van het orgel. De lening wordt jaarlijks afgelost tot 1941 en indien mogelijk eerder. Ds. Boonstra uit Gieten heeft geadviseerd om G. Jansen uit Gasselternijveen te benoemen als organist voor een periode van 1 jaar met een salaris van f 225,- per jaar. Mocht hij zich gedurende dat jaar genoeg hebben bekwaamd, dan kan de benoeming worden omgezet in een vaste benoeming. G. Jelies zal worden benaderd als orgelblaastrapper. (16)

Ook in het tijdschrift de Harp van 1929 (01) staat een advertentie van Meek: 'Te koop flink kerkorgel met 7 volle stemmen en pedaal voor kerk van 3 à 400 personen. Joh. Meek te Assen'.
In het boekje van J. Kroezenga (09) over de geschiedenis van de kerk: 'Het orgel, dat in 1929 in de kerk van Gasselte werd geplaatst dateert oorspronkelijk uit het jaar 1840. Het werd voor f. 1.100.— aangekocht van een orgelhandelaar en het is helaas niet bekend, waar het voordien in een kerk heeft dienstgedaan. Het is een instrument met aangehangen pedaal. De dispositie is als volgt: Prestant 8'; Holpijp 8'; Gamba 8'; Salicionaal 8': Octaaf 4'; Gemshoorn 2' en Fluit 4'. Tijdens de laatste restauratie in 1963 is het orgel geheel nagezien en werden enkele dode stemmen door pijpen weer tot leven gebracht.'
De gerestaureerde kerk en het orgel werden op 17 november weer in gebruik genomen. Het orgel werd bespeeld door de leverancier Johannes Meek uit Assen. Een collecte bracht f 88,07 op.

Dispositie: Prestant 8', Holpijp 8', Gamba 8', Salicionaal 8', Octaaf 4', Gemshoorn 2', Fluit 4'

In de map van de kerkrestauratie van de jaren '60 van de vorige eeuw zat een briefje uit 1929. In het briefje wordt beschreven welke werkzaamheden er tijdens de kerkrestauratie werden uitgevoerd. (11)



Provinciale Drentsche en Asser courant 05-08-1929, 16-11-1929

De Noord-Ooster 09-11-1929, Provinciale Drentsche en Asser courant 19-11-1929

1930: Op 25 januari 1930 komt de functie van organist weer aan de orde. Er wordt besloten dat de organist later dit jaar onder toezicht van ds. Boonstra uit Gieten proef zal spelen. Bij gebleken bekwaamheid krijgt hij een vaste aanstelling. Er wordt voorgesteld om vooraf aan de dienst de organist een voorspel te laten spelen. Dit gebeurt nu niet. Als de orgelblaasbalgtrapper mee wil doen dan kan het worden ingevoerd.
Op 12 april wordt de benoeming van organist Jansen definitief ingaande per 30 april. Het salaris wordt f 225,- per jaar. Wederzijdse opzegtermijn is 3 maanden. De organist zal voor de dienst een voorspel spelen van 3 minuten, waarna de dienst begint. (16)


Provinciale Drentsche en Asser courant 20-05-1930

1931: Kasboek: Organist G. Jansen krijgt f 225,- per jaar, orgelblaasbalgtrapper G. Jelies krijgt f 20,- per jaar en aan onderhoud voor het orgel wordt f 15,- uitgegeven. (10)
De kerkrestauratie kostte f 1.700,-. De kerkelijk gemeente bracht f 2.200,- bijeen.

Handelingen der 116de Gewone Vergadering van de Algemeene Synode der Nederlandsche Hervormde Kerk, ten Jare 1931

1942: In de kerkenraadsvergadering van 12 augustus komt de invoering van de nieuwe gezangenbundel van 1938 ter sprake. Men is eensgezind om deze in te voeren. Tegelijkertijd kan dan de nieuwe zangwijze  met hele en halve noten worden ingevoerd. (13)

Kasboek (14)
1941 10 november salaris organist Jansen f 167,50
1942 18 november idem
1943 25 november idem
1944 16 november salaris G. Jansen f 185,-
1945 14 november idem
1946 22 maart reparatie orgel f 22,- 28 mei reparatie orgel H. Vegter f 65,- 1 oktober salaris organist Jansen f 50,- 12 oktober salaris organist Jansen tot 6 oktober f 20,- 9 december Orgelstemmen 1945 Meek Assen f 15,-

Op 2 april 1946 komt aan de orde dat organist Jansen ontslag neemt. Men had nog gehoopt dat hij op deze beslissing zou terugkomen, maar dat is niet het geval. Er wordt besloten een advertentie in de Provinciale Drentsche en Asser courant te plaatsen.

Provinciale Drentsche en Asser courant 06-04-1946

1947 5 oktober 1e gedeelte salaris organist f 100,- 13 december nota organist f 109,75
1948 31 oktober salaris organist f 200,-
1949 4 december salaris organist 13 okt 48 - 1 nov 1949 f 208,-
1950 18 oktober salaris organist f 200,-1951 29 oktober salaris organist f 200,-
1952 27 oktober salaris organist f 230,-
1953 3 juni nota Joh. Meek f 32,50 24 oktober organist f 230,-
1954? 30 oktober salaris organist onderhoud f 280,-

Kasboek (15)
1955 31 oktober loon A. Meijer f 230,-
1956 20 juni reparatie orgel eerste helft f 7,50 31 oktober loon organist Meijer f 257,-
1957 24 oktober jaarloon Meijer f 250,0
1958 10 november loon A. Meijer organist f 250,- 10 november orgelstemmen f 10,-
1959 26 oktober Meijer f 250,-
1960 5 november salaris Meier f 250,-
1961 17 september ventilator orgel f 75,- 28 november salaris organist Meijer f 300,-
1962 november organist Meijer f 300,- november arbeidsdienst orgel f 30,-
1963 organist Meijer f 300,-
1964 organist Meijer f 300,- organist Meijer opslag f 50,-
1965 orgeldienst van 't Hof f 40,- organist Meijer f 350,-
1966 organist Meijer f 350,-
1967 organist Meijer f 350,-

Van 1929 tot 1946 was G. Jansen organist. Daarna kwam A. Meijer tot in elk geval 1967. Onderhoud werd gepleegd door Meek en Vegter. In 1961 werd een ventilator gerepareerd.

Foto links (09) Foto rechts Monumenten Bureau Assen: 15515 (24) (Klik op de afbeelding voor een vergroting)

1960: Op 10 november vraagt de kerkvoogdij het provinciaal museum een begroting te maken voor de restauratie van de kerk. Als post 7 is opgenomen 'orgelkast met galerij'. Het orgel wordt niet genoemd. Wel de pilaren onder het orgel. (22)

1961: Op 19 december wordt orgelmaker Rinkema door de directeur van het bureau monumenten van het Provinciaal Museum (BM) gevraagd een begroting in te dienen voor het herstel van het orgel. Als referentie wordt genoemd de door Rinkema uitgevoerde werkzaamheden in de Hervormde Kerk van Diever. (20)

1962: In januari vraagt de kerkvoogdij subsidie aan bij het rijk voor de restauratie van het interieur van de kerk. Men heeft inmiddels zelf f 4.500,- bijeengebracht. 'Ook het 19de-eeuwse orgel moet hersteld'.
Op 18 januari vraagt het BM aan orgelmaker Rinkema of hij al in Gasselte is geweest voor een prijsopgave.
Op 19 januari schrijft de echtgenote van Rinkema dat Rinkema bezig is met een opdracht in Friesland. Waarschijnlijk wordt dat deze week afgerond. Hij zal van zich laten horen.
Op 10 februari schrijft Rinkema dat hij op 26 januari het orgel in Gasselte heeft bekeken. Hij hoopt volgende week een rapport te schrijven.
Op 27 februari stuurt Rinkema het rapport naar de kerkvoogdij. Door ziekte is het later geworden. In het archief van Mense Ruiter is een kladversie van het rapport bewaard gebleven.

Prestant 8'	het groot octaaf is gecombineerd met de Holpijp c-e' (17 pijpen) staan in het front
Holpijp 8'	geheel van hout
Gamba 8'	C-d gedekt
Aeoline 8'	C-B gecombineerd met Gamba
Octaaf 4'	C-D open van hout
Gemshoorn 2'
Fluit 4'	geheel van hout

De intonatie van de Gamba en Aeoline is slecht. De intonatie van de overige registers vindt Rinkema 'tamelijk'.
De windlade is van oude datum en is in slechte staat. Afgewacht moet worden of de windlade bestand is tegen de nieuwe heteluchtverwarming.
Het pijpwerk is in minder goede staat; zowel qua kwaliteit als intonatie.
De mechaniek moet worden gerepareerd en opnieuw afgesteld.
De balg en windkanalen zijn in goede staat.
De windmachine is absoluut ongeschikt voor gebruik in een orgel.
In veel delen is houtworm te constateren.
Rinkema heeft meer gegevens nodig over de uit te voeren kerkrestauratie zodat hij kan bepalen of het nodig is het orgel te demonteren en uit de kerk te halen of dat het alleen afgedekt hoeft te worden.
De kosten van herstel schat hij op f 1.850,-
Op 2 maart schrijft het BM aan de kerkvoogdij dat ze van een orgeldeskundige een prijsopgave hebben gekregen voor het herstel van het orgel. Het orgel is behoorlijk door houtworm aangetast. Er wordt een middel geleverd om dit te bestrijden. Verder worden er veel gebreken geconstateerd. De aanwezige windmotor is ongeschikt voor gebruik in een orgel. De restauratiekosten liggen tussen de 1.500,- en f 1.850,- Een Ventus-motor kost f 610,50. Het totale bedrag wordt f 2.500,-. De orgelmaker wil vrij logies. Misschien kunnen de bestuursleden hem wisselend huisvesten?
In april vraagt de kerkvoogdij subsidie aan bij de provincie. Voor het herstel van het orgel is f 2.500,- nodig. Een soortgelijke brief gaat naar de gemeente Gasselte.
In het restauratieplan voor het glas- en verfwerk van 13 juli staat voor het orgel het volgende vermeld: 'Orgelgalerij met orgelkast ontdoen van eventuele losse verflagen, het geheel afwassen, respectievelijk met verdunde ammonia en schoon water'. Het plafond boven het orgel wordt opnieuw gestukadoord.
Op 18 juli schrijft het BM dat het rijk f 13.000,- van het ingediende bedrag subsidiabel acht. Voor het orgel dient een aparte aanvraag te worden ingediend.
Op 12 december vraagt het BM aan Rinkema waar de windmotor wordt geplaatst. 'Moet er nog iets over gebouwd worden vanwege de ruis?'
Op 14 december antwoord Rinkema per briefkaart. Via een schetsje geeft hij aan waar de windmotor wordt geplaatst. (22, 20)

Klik op de afbeelding voor een vergroting

1963: Op 11 april schrijft het BM aan organist Meijer. Meijer heeft aangeboden bij de demontage van het orgel te assisteren. Kan er een overleg plaats vinden?
Op 17 april schrijft Meijer dat er sprake is van een misverstand. Hij heeft destijds aangeboden om het orgel zelf te demonteren en weer te herplaatsen als er geen subsidie zou worden gegeven. Hij laat het nu graag over aan de restaurateur.
Op 22 april schrijft het BM dat ze graag een gesprek willen tussen organist Meijer en het BM.
Op 6 juni zet directeur Helbers van het BM de klachten van organist Meijer op schrift. Meijer wil het klavier graag uitbreiden tot f3 en een Clarinet 16' toevoegen. Hiervoor zijn cancellen en ventielen beschikbaar.
Op 17 juni  schrijft Meijer dat de punten die Helbers noemt correct zijn en betrekking hebben op zaken die beslist niet mogen worden vergeten. In het orgel zit een etiket met de volgende tekst: 'Orgelfabriek M. Spiering Dordrecht'. [Meek bemiddelde dus voor Spiering]
Op 27 juni vraagt het BM aan de gemeentearchivaris van Dordrecht om gegevens over de orgelfabriek Spiering. Het orgel van Gasselte wordt gedateerd op omstreeks 1850.
De gemeentearchivaris schrijft op 28 juni dat hij navraag heeft gedaan bij dhr. Spiering. Spiering noemt als datum voor de oprichting van het bedrijf 1888. In het begin hield men zich voornamelijk bezig met de verkoop van gebruikte orgels, die in de orgelfabriek eerst werden gerestaureerd. Het ligt dus voor de hand dat er in Gasselte een gebruikt orgel is geplaatst.
Op 17 juli vraagt directeur Helbers van het BM hulp aan orgeladviseur Cor Edskes, die hij kent van de restauratie van het orgel in Peize. Hij stuurt de beschikbare informatie mee. De laatste wens van de organist was om achter het front een 'Parie'-orgel (23) te plaatsen. Na de bouwvak begint de restauratie van de kerk en wordt het orgel afgedekt. Helbers wil het orgel graag laten herstellen door Rinkema.
Op 2 augustus brengt de secretaresse van het BM het orgel van Gasselte nogmaals onder de aandacht van Cor Edskes.
Op 22 oktober stuurt Helbers van het BM de gemaakte afspraken van een overleg in Winsum door naar Rinkema:
- Aanschaf van een windmachine, aangesloten op het lichtnet.
- Organist Meijer wil assisteren bij de werkzaamheden.
- Er wordt gezorgd voor 4 weken logies.
- Het afgezaagde klavier zal weer worden verlengd tot de oorspronkelijke grootte en 'het weer levend maken van de stemmen, waarvan het mechaniek nog aanwezig is'.
- Het werk wordt uitgevoerd als de centrale verwarming is geïnstalleerd.
- Men hoopt met Kerst de kerk in gebruik te nemen.
- Er komt een prijsopgave van de kosten.
Op 22 oktober schrijft het BM aan organist Meijer dat, aangezien er geen subsidie wordt verleend voor de restauratie van het orgel, het mooi zou zijn als de organist assisteert bij de demontage van het orgel.
Op 4 november schrijft Rinkema aan het BM. Hij heeft de prijsopgave nog niet klaar vanwege drukke werkzaamheden, maar kan al vast een paar bedragen geven: levering en plaatsing van een nieuwe windmachine kost f 705,-. De uitbreiding van het klavier tot f3 voor 7 stemmen komt op f 500,- tot f 1000,-. Het toevoegen van een Clarinet 16' raadt hij af. Beter is een Sesquialter (f 1100,- tot f 1300,-). Rinkema is van plan om op 18 november met de werkzaamheden te beginnen. Levering voor Kerst is onmogelijk. De levertijd van de windmachine is al 7 weken.
Op 5 november beschrijft het BM de uit te voeren werkzaamheden aan het orgel voor de restauratiecommissie van Gasselte:
- verlenging klavier.
- toevoegen van een klarinet.
- nieuwe windmachine op het lichtnet.
Op 10 november schrijft de burgermeester van Gasselte als voorzitter van de restauratiecommissie dat de kosten uit de hand dreigen te lopen. Het is jammer dat het orgel niet voor kerst klaar is. Is een noodvoorziening mogelijk? De verwarming is op 18 november nog niet gereed als de werkzaamheden aan het orgel beginnen. Kan er binnenkort worden vergaderd over de orgelrestauratie?
Op 11 november schrijft Rinkema aan het Provinciaal museum dat hij in zijn offerte van februari 1962 stelde dat hij graag vroegtijdig hoorde of de opdracht door ging. Dat is helaas niet gebeurd. Hij had zich voorgesteld bij het afdekken van het orgel de klaviatuur mee te nemen en in de werkplaats te restaureren. Uitbreiding van het klavier en bestelling van het pijpwerk had dan ook kunnen plaats vinden. Ook was de windmachine dan al binnen geweest. Voor de plaatsing van orgel en windmachine zijn circa 10 weken nodig. Ingebruikname voor kerst is dus onmogelijk. De prijs van een windmachine is ondertussen verhoogd. De kosten zijn nu f 720,-. Kosten van herplaatsing en restauratie zullen liggen tussen de f 1750,- en f 2325,- Uitbreiding met een Klarinet is af te raden. Beter is een Sesquialter. Kosten circa f 1200,- Rinkema wil graag op 18 november met het werk beginnen.
Op 12 november vraagt dhr. Helbers van het BM of Rinkema een kostenopgave kan maken. Op grond daarvan kan worden beslist over het al of niet uitbreiden van de klavieromvang en de toevoeging van een Klarinet of Sesquialter. De centrale verwarming zal op 18 november nog niet gereed zijn en er kan dan dus nog niet aan het orgel worden gewerkt.
Van 19 november dateert een telefoonnotitie van het BM van een gesprek met mevr. Rinkema wanneer haar man nu begint met het orgel.
Op 20 november schrijft de burgemeester van Gasselte aan Schutrups dat er weer niet werd gewerkt in de kerk. Vooral de verwarming dient gereed te zijn omdat anders niet met de orgelrestauratie begonnen kan worden.
Op 28 november wordt geconstateerd dat de stukadoors het zeil van het orgel hebben gehaald om te kunnen orgel spelen. Daarna is het zeil niet teruggelegd en is in het orgel plafond-specie gemorst. Het stukadoorsbedrijf zal worden aangesproken voor de ontstane schade.
Op 30 november schrijft de kerkvoogdij dat kerk en pastorie voor f 100.000,- verzekerd zijn. Dat zal straks niet genoeg zijn. Op 11 december is er een vergadering met organist en orgelmaker. Kan het BM daar ook bij zijn? (22, 20)

1964: Uit een kladnotitie blijkt dat Rinkema op 6 januari 1964 begonnen is met de restauratie. Organist Meijer assisteert zo nu en dan.
Op 3 maart schrijft het BM aan organist Meijer dat de restauratiecommissie heeft besloten de orgelbank vanwege houtworm te vervangen. Heeft Meijer wensen? Heeft Meijer het werk van de orgelreparateur gevolgd?
Meijer antwoordt op 12 maart met een tekening. De huidige hoogte is prima en het model kan gelijk blijven.

Op 23 maart schrijft het BM dat twee middenregels volgens orgelmaker Rinkema hinderlijk zijn bij het pedaalspelen. Of speelt de organist geen pedaal?
De orgelbank wordt geleverd door de timmerfabriek N. Geerts & Zonen uit Assen voor f 136,75.
Op 29 mei beantwoordt Edskes de brief van 27 juli 1963 van Helbers. Hij verontschuldigt zich voor de late beantwoording. Het orgel heeft geen 'enkele bizondere waarde'. De herstelwerkzaamheden kunnen dan ook beperkt blijven tot het weer bespeelbaar maken. Ook de keuze van orgelmaker noopt hiertoe. Het voordeel van het kiezen voor Rinkema is dat de werkzaamheden op korte termijn kunnen worden uitgevoerd. Daarnaast dankt hij voor het toezenden van een foto van het oude Faber-orgel in Coevorden.(22, 20)
Rinkema schrijft op 22 juni in een brief aan de kerkvoogdij van Rolde dat hij verwacht de werkzaamheden in Gasselte in de lopende week te kunnen afronden.
Volgens het logboek van Mense Ruiter zijn de werkzaamheden van Rinkema begin juli afgerond. (21)
Op 2 juli vraagt het BM aan Rinkema of hij een gespecificeerde nota naar de kerkvoogdij kan sturen.
Op 1 augustus schrijft Rinkema aan het BM. Hij kan nog geen gespecificeerde nota maken omdat de werkzaamheden in Gasselte zo lang hebben geduurd. Ander werk is blijven liggen wat nu ingehaald moet worden. Hij schat het uitgevoerde werk in op f 6.100,-. Voor het vertrek uit Gasselte heeft Rinkema om een voorschot van f 1500,- gevraagd om de oorspronkelijke kosten te dekken: Windmachine f 720,-, Restauratie orgel f 2.325,-, klavierverlenging f 1500,- is totaal f 4545,-
Op 3 september  schrijft het BM aan Rinkema dat tijdens een vergadering van de restauratiecommissie is afgesproken dat Rinkema een gespecificeerde rekening moet indienen. Zijn de extra orgelpijpen al aangebracht?
Op 7 september stuurt Rinkema een gespecificeerde rekening (kladversie) met een uitgebreide toelichting (kladversie) op de restauratie. Volgens de overeenkomst moet de laatste termijn voor 21 september worden voldaan.
De afgesproken prijs voor de restauratie was f 6.126,- Daar kwam de later de afgesproken uitbreiding van de klavieromvang met 5 tonen bij. Dit kostte f 1619,-. Tijdens de kerkrestauratie stond het orgel te nat en werd het niet goed afgedekt. Herstel kostte f 535,-
In een brief van dezelfde datum stelt Rinkema dat hij het jammer vindt dat hij niet op de hoogte was van de vergadering van 1 september. Hij wilde wachten met het sturen van de rekening tot de ontbrekende pijpen waren geplaatst. Deze pijpen worden binnenkort geplaatst.
Op een uitgavenoverzicht van 30 november staan de volgende uitgaven voor het orgel: (22, 20)

- Orgelbouwer Rinkema 1e termijn	f 1.000,-
- L. Rinkema, orgelbouwer 2e termijn	f 1.000,-
- Orgelbouwer Rinkema 3e termijn	f 1.000,-
- Kostgeld betaald aan J. Klaassens i.v.m. orgelbouwer	f 960,-
- Orgelbankje	f 136,75	Levering door timmerfabriek Geerts. Zie prijsopgaaf.
- Mevr. Welmers te Zuidlaren, kosten orgelconcert opening	f 60,-

Nieuwsblad van het Noorden 18-06-1964

1965: Op 11 maart schrijft Rinkema dat hij de rekening voor de restauratie op 7 september 1964 heeft verstuurd, maar nog steeds geen betaling heeft ontvangen. Kan het BM bemiddelen met de restauratiecommissie?
Op 17 maart belt orgelmaker Ottes uit Roden naar het BM (zie telefoonnotitie) hoe het er voor staat met een mogelijke opdrachten voor Emmen Grote Kerk en de Hervormde Kerk in Rolde. Vanuit het BM wordt hij gevraagd eens te kijken naar het orgel in Gasselte. Afgesproken wordt er samen naar toe te gaan.
Op 12 april schrijft het BM per briefkaart naar Gasselte dat ze op 13 april 's avonds langs komen met een orgeldeskundige om naar het orgel te kijken.
Op 24 april stuurt orgelmaker Ottes een rapport over het orgel naar het BM:
- Het orgel heeft geen plafond
- De winddruk is te hoog
- Diverse metalen pijpen zijn beschadigd en geven een slechte klank
- De deksels van de Holpijp sluiten niet goed af
- Diverse pijpen zijn te kort en soms met linnen verlengd
- De Prestant 8' is zeer ongelijk van intonatie en sterkte
- De Gemshoorn 2 is in verhouding te sterk
- Bij de Salicionaal 8' doen de pijpen van C tot G praktisch niets
- De Octaaf 4 is van fis2 te sterk
- De Octaaf 2 is ongelijk van sterkte en intonatie
- Diverse toetsen gaan te zwaar
- Het pedaalklavier rammelt
- De zwarte boventoetsen zijn allemaal verkeerd gelijmd
- Van 7 witte toetsen is het beleg te kort. Ook zijn er beschadigingen
- In de balg zit een kleine lekkage
- Voor de Salicionaal is er geen registerplaatje
Op 6 mei 1965 vraagt Rinkema om betaling van de laatste termijn van f 2849,10 en brengt een rente van 6% in rekening voor een termijn van 17 maanden.
Op 19 mei krijgt Rinkema via het BM het rapport van orgelmaker Ottes van 24 april over het orgel, maar zonder de vermelding dat dit van orgelmaker Ottes is.
Op 26 juni schrijft Rinkema dat hij het rapport zal beantwoorden, maar vindt het geen manier van doen om na 11 maanden nog met een rapport te komen.
Op 1 juli vraagt Rinkema aan organist Meijer hoe de toestand van het orgel is en op 5 juli antwoordt Meijer dat er geen klachten van betekenis zijn.
Het antwoord van Rinkema op het rapport is zeer uitvoerig en gaat in op alle genoemde punten.
Als eerste beschrijft Rinkema welke werkzaamheden in het contract stonden:
1. Uitnemen van het pijpwerk en elders opbergen. Daarna afdekken van de windlade.
2. Klavier invoeren en pedaal bijstellen
3. Welarmen en diverse beviltingen vernieuwen
4. Eventueel koperdraad verbindingen vernieuwen
5. Pijpwerk herstellen en intoneren
6. Frontpijpen alumineren
7. Houtworm bestrijden
8. Orgel geheel schoonmaken
Andere werkzaamheden worden extra verrekend
Tijdens de werkzaamheden werd nog opdracht verleend voor:
a. Uitbreiding van het klavier met 5 tonen en bijbehorend pijpwerk
b. Bijplaatsen van een Sesquialter. Dit werd later weer terug genomen.
Als Rinkema het keuringsrapport daarnaast legt kan hij niet inzien waar hij in gebreke is gebleven. Daarna volgt een behandeling van alle punten uit het keuringsrapport.
Op 17 augustus volgt er een betaling van f 1500,- Er resteert nog een bedrag van f 1394,10. (22, 20)

1966: Op 22 mei overlijdt Rinkema na een ziekteperiode vanaf december 1965. De laatste termijn is nog niet betaald.
Mense Ruiter neemt het onderhoud van Rinkema over en begint een logboek van de gebeurtenissen sinds 1961.
Mevrouw Ruiter bezoekt de kerkvoogdij van Gasselte op 15 juni. (22, 20)

1967: Op 13 januari stuurt weduwe Rinkema een brief naar de kerkvoogdij van Gasselte.
In februari schrijft de kerkvoogdij aan het BM dat weduwe Rinkema gevraagd heeft de laatste termijn van f 1.400,- te betalen. Er zijn nog wat onvolkomenheden aan het orgel. Wat adviseert het BM?
In februari 1967 schrijft de kerkvoogdij naar weduwe Rinkema dat ze advies hebben gevraagd aan dhr Helbers van het Drents Museum omdat er nog onvolkomenheden in het orgel zijn. Deze dienen te worden verholpen voordat de laatste termijn kan worden voldaan. (22, 20)

1968: Op 20 februari blijkt dat de rente inmiddels is opgelopen tot f 626,- over een periode van 3 jaar en 6 maanden.
Op 21 februari spreken Ruiter en zijn vrouw met de kerkvoogdij van Gasselte. Ruiter beschrijft de toestand van het orgel in een notitie.
- De klaviertoetsen liggen iets ongelijk. Dit is bijgeregeld.
- De pedaalveren zijn losgeraakt door houtkrimp. Dit is gerepareerd.
- Het houten pijpwerk van de Holpijp 8' en de Fluit 4' zijn niet meer bruikbaar wegens ontstemming en slechte aanspraak.
- Verder functioneert het orgel heel behoorlijk hoewel de windlade behoorlijk lek is.
- De organist is zelf ook aan het stemmen geweest
Op 29 februari een gesprek met Corneille F. Janssen van het BM. (Corneille Janssen is de opvolger van dhr. Helbers)
Op 13 maart vraagt het BM aan Cor Edskes of hij de documentatie van het orgel eens kan doornemen om te adviseren hoe om te gaan met het betalen van de laatste termijn aan weduwe Rinkema.
Op 25 juni schrijft het BM aan de kerkvoogdij dat Rinkema het orgel heeft hersteld zoals het was en in een zo goed mogelijke staat gebracht. Deze herstellingen zijn volgens de rijksorgeladviseur Cor Edskes goed uitgevoerd. Janssen adviseert dan ook de laatste termijn te betalen.
Van 27 augustus dateert een brief van orgelmaker Mense Ruiter aan de directeur van het Drents Museum Corneille F. Janssen. In de brief wordt gevraagd of er toestemming verleend kan worden om de laatste termijn van de orgelrestauratie uit te betalen aan de weduwe van orgelmaker Rinkema. Mense Ruiter komt op voor de weduwe Rinkema die het financieel zeer matig heeft. Ze leeft alleen van haar weduwenpensioen en wacht op de betaling uit Gasselte om haar huis te kunnen repareren.
Op 30 augustus schrijft het BM aan Ruiter dat hij zich moet wenden tot de kerkvoogdij. Het BM heeft de kerkvoogdij reeds geadviseerd.
Op 18 oktober adviseert de burgemeester van Gasselte de kerkvoogdij om de rekening te betalen. (22, 20)

Foto links: (24) Foto rechts: Bron onbekend

1978: Op een begroting van het BM van 21 maart 1978 voor diverse restauratiewerkzaamheden staat een post van f 500,-: 'orgel beschermen tijdens het werk'.


Ongedateerde tekening (18) Klik op de tekening voor een vergroting

1986: In een inventarisatie van de Drentse kerk in 1986 door Roberta Hilbrandie-Meijer wordt het orgel als volgt omschreven: 'ORGEL (westwand) ca. 250 x 300 cm; hout; 1840. Wit geverfd, met vergulde details. Drie halfronde torens. Onder de torens consoles met geschilderd bladwerk. Vleugelstukken open, krullend, met bladwerk. Herkomst: aangekocht in 1929 voor 1.110,- bij een orgelhandelaar. Literatuur: Kroezenga, p 27, afb. op p. 24 Bijzonderheden: te oordelen naar de foto in Kroezenga was het orgel voor 1963 in een donkere kleur geverfd. Foto nr. Dr. 21. 34.'

1987: Op 9 maart schrijft het BM aan de kerkvoogdij dat er binnenkort in overleg met de rijksorgeladviseur O.B. Wiersma een advies over het orgel zal komen.
Op dezelfde datum stuurt het BM het rapport van de Hervormde Orgel Commissie (HOC) van 6 januari 1983 door Aart van Beek door naar de rijksorgeladviseur. Het BM vraagt zich af of het verstandig is het advies van de HOC op te volgen.
Aart van Beek bezocht het orgel op 22 november 1982. Het in 1929 geplaatste is in zeer slechte staat. Herstel is zinloos. Het pijpwerk en de windlade dateren uit de tweede helft van de 19de eeuw. De herstelkosten zullen de prijs van een nieuw instrument met 5 stemmen te boven gaan. Een voorlopig rapport uit 1976 had dezelfde strekking. Voor f 30.000,- tot f 40.000,- kan een orgel uit de jaren zestig worden aangekocht. Voor een prijs tussen de f 40.000,- en f 50.000,- kan een nieuw orgel met 4-5 stemmen worden aangeschaft. Het huidige orgel heeft een verkoopwaarde van f 1.000,- tot f 1.500,-. Bij een demontage is het aan te bevelen de delen uit de 19de eeuw nader te bestuderen. De pijpinscripties wijzen op een Duitse afkomst. De chromatische windlade had oorspronkelijk een omvang van 49 tonen. Mogelijk is de windlade en het pijpwerk van Ibach. Het front is volgens het rapport afkomstig uit 1929.

1994: De actie om geld in te zamelen voor de aankoop van een orgel loopt voorspoedig. Er is al een bedrag van f 85.000,- bijeengebracht.

Nieuwsblad van het Noorden 16-04-1991

1995: Een plaatselijke orgelcommissie, geadviseerd door Stef Tuinstra, heeft voorkeur voor het plaatsen van een historisch instrument. Na uitvoerige oriëntatie komt de orgelcommissie een historisch windlade met pijpwerk op het spoor, dat al jaren opgeslagen ligt in de werkplaats van de orgelmaker Bakker en Timmenga in Leeuwarden.
De geschiedenis van het instrument:

• In 1839 bouwt orgelmaker J. Scheuer uit Zwolle voor de Hervormde Kerk van Woudsend een nieuw instrument met 18 stemmen, verdeeld over Hoofdwerk, Bovenwerk en zelfstandig Pedaal.
• In 1938 plaatsen de orgelmakers Bakker en Timmenga een nieuw mechanisch instrument achter het bestaande Scheuer-front. Zie contract. (19) Het oude binnenwerk wordt ingenomen en opgeslagen.
• In 1940 worden lade en pijpwerk van het Bovenwerk van het Scheuer-orgel door Bakker & Timmenga verwerkt in een orgel voor de Hervormde Kerk van Hemrik.
• In 1950 wordt de lade en het pijpwerk van het Hoofdwerk gebruikt voor het orgel van de Gereformeerde Kerk in Kollumerpomp.
• In 1973 koopt men in Kollumerpomp een ander orgel en worden de lade en het pijpwerk van het Hoofdwerk uit Woudsend weer opgeslagen bij Bakker & Timmenga.
• In 1995 wordt de windlade en het pijpwerk van het Hoofdwerk uit Woudsend aangekocht door de kerkvoogdij van Gasselte (08)

Om financiële redenen wordt besloten de werkzaamheden in Gasselte in twee fasen uit te voeren.
In de eerste fase worden de windlade, de klaviatuur, de mechanieken en zes registers pijpwerk grondig hersteld en achter het bestaande front geplaatst.
Het orgel wordt op 7 juli 1995 in gebruik genomen met een bespeling door de vier plaatselijke organisten en adviseur Stef Tuinstra.

Dispositie na de werkzaamheden in 2002:

1. Tijdschrift: De Harp 1929 nr. 4 Blz. 32.
2. Tijdschrift: Het orgel 1995 september nr. 9 Blz. 320.
3. Tijdschrift: Drenthe 1965 Blz. 192.
4. Tijdschrift: De Orgelvriend 1995/11, Tjamke de Harder, 'Historisch Scheuer-pijpwerk herleeft in Gasselte'.
5. www: http://reliwiki.nl/index.php/Gasselte,_Dorpsstraat_5_-_Onze-Lieve-Vrouwekerk_(Mariakerk) (21-11-2024).
6. E-mail van Frits Kaan d.d. 3 januari 2015.
7. www: www.orgbase.nl door Piet Bron.
8. Boek: J. Jongepier, Vijf eeuwen Friese orgelbouw - een schoone voorraad waarlyk, Friese pers boekerij Leeuwarden, 2004 blz. 74.
9. Boek: J. Kroezenga, Geschiedenis van de Kerk van Gasselte, Kerkvoogdij der Nederlandse Hervormde Kerk van Gasselte, 1975 27.
10. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 41 Staten van rekening en verantwoording van ontvangsten en uitgaven; 1898, 1899, 1901, 1903-1905, 1911-1913, 1919, 1931.
11. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 95 Stukken betreffende restauratie van de kerkelijke gebouwen; 1956-1966.
12. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 70 Akte van benoeming van J. Stel, hoofd der O.L. School te Gasselte, tot koster, voorlezer en voorzanger; 1911; afschrift.
13. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 100 Registers van notulen van de vergaderingen van de kerkenraad, met of zonder kiescollege 1942-1976.
14. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 86 Tabellarische kasboeken van uitgaven 1941-1954.
15. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 87 Tabellarische kasboeken van uitgaven 1955-1967.
16. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 26 Registers van notulen van de vergaderingen van kerkvoogden, met of zonder notabelen 1887 juli-1931 november.
17. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 27 Registers van notulen van de vergaderingen van kerkvoogden, met of zonder notabelen 1931 december-1970.
18. Drents Archief: 0354 Nederlands Hervormde Gemeente Gasselte 38a Tekening van de restauratie van het interieur van de kerk, z.jr. (20e eeuw); blauwdruk.
19. Historisch Centrum Leeuwarden 1631 Orgelfabriek Bakker en Timmenga B.V. te Leeuwarden, 1880-1969.
20. Archief Mense Ruiter.
21. Drents Archief: 0394 Nederlands Hervormde Gemeente Rolde Archief van de kerkvoogdij 38-39 Stukken betreffende de restauratie van de kerk; 1929-1969.
22. Drents Archief: 0913 Archief van de afdeling Monumentenzorg van de provincie Drenthe 657 Gasselte, Dorpstraat 5 (NH kerk); 1955-1987.
23. Dit betreft een orgel met toonwielen volgens het systeem van Anton Parie.
24. www: http://www.kerkeninbeeld.nl (21-11-2024).
25. E-Mail: Geert Meendering 23-03-2025